skanuj0048 (20)

stosowany w okresie omawianym, trudno stwierdzić, nienu jednak, przynajmniej dla okresów młodszych, nie można ] wykluczyć.

Ulepszanie (hartowanie i odpuszczanie). Mamy tu czynienia z dwoma odwrotnymi czynnościami. Jedną z nit jest tzw. hartowanie. Polega ono na tym. że przedmiot żela? mający być zahartowany odpowiednio nagrzewamy zależnie od jego własności technicznych, a następnie gwałtownie ochłi my w wodzie lub w odpowiednim płynie, takim jak oleje, łój. roztwór gliny lub krowieńca. Proces ten polega na rozpuszca niu znajdującego się w żelazie wc.gla, a następnie ponownego ścięcia w innym układzie. Taki proces zwiększa w sposób zde-l cydowany twardość przedmiotu, natomiast zmniejsza jego plastyczność. Na ogół proces hartowania stosuje się tylko do części pracującej przedmiotu. Siady hartowania spotykamy jut w wiekach XI—KIII*. Potwierdzone są one też dla okresów późniejszych w źródłach pisanych”; niekiedy noszą one nazwę „ka-lenia", prawdopodobnie od używanych roztworów.

Odmienny proces odbywa się przy tak zwanym odpuszczaniu, czyli pozbawianiu przedmiotu twardości, w zamian za uzyskiwaną większą plastyczność. Proces ten odbywa się poprzez podgrzewanie twardego przedmiotu, a następnie stopniowe ochładzanie. Przy nieumiejętnym użytkowaniu taki niezamierzony i szkodliwy w tym wypadku proces może nastąpić w używanych narzędziach kowalskich w czasie posługiwania się nimi.

Nawęglanie. Stosowano Je powszechnie w okresach wcześniejszych, aby uzyskać większą przydatność przedmiotu. Polega ono na podgrzewaniu wyrobu do temperatury około 10C0° C w warunkach umożliwiających przenikanie węgla do wyrobu. Przenikanie to odbywało się stopniowo od powierzchni zewnętrznej ku środkowi. Odpowiednio przeprowadzone daje dużą twardość zewnętrzną i plastyczność wewnętrzną chroniącą przed pękaniem. Cechy te były wyjątkowo korzystne przy wyrobie broni.

Przechodząc do omówienia sposobów wykonania konkretnych

Hfeblntów należy stwierdzić, że zakres ich w niniejszej pra-Hpinlczono ściśle do przedmiotów tu omawianych, a mia-(rtrli podków, podkówek. noży i gwoździ. Ponadto omó-p czy nność podkuwania koni specjalnie charakterystyczną 3 prui Y kowala. Najwięcej miejsca, zgodnie z charakterem Mpy. |x kwiecono gwoździom.

wyzyskaniem tu wszystkich omówionych wcześniej źró-W tc •Tę# pracy oparto na przeprowadzeniu całego szeregu pnkrrtnych prób przy użyciu najbardziej prostych narzędzi pogęi \rh być w użyciu u kowali pierwotnych.

Kucie konia. W chwili obecnej czynność ta jest nadal pm «/<rhnie wykonywana przez kowala stanowiąc jego podstawową umiejętność. O ile jednak na ogół dziś kowal używa golowych wykonanych fabrycznie podków dopasowując je tytko do kopyta, to w omawianych okresach przynajmniej do wli ku XVII, wykonywał podkowy na zamówienie łącznic 11**!kuciem konia. Oczywiście nie można wykluczyć, że więk-wc warsztaty wykonywały podkowy na skład, a nawet na sprzedaż.

Podkuwanie konia nie jest czynnością łatwą. O ile w wy-iuniku, gdy koń jest łagodny zabieg ten można wykonać stosunkowo szybko to w przeciwnym wypadku jest ona uciążliwa. Kowal chwyta r.ogę konia w ten sposób, aby trzymać ją ko-łanami Odcina główki gwoździ przytrzymujących starą podkowę, odejmuje ją. Wybija wyżej omówionym narzędziem stare gwoździe. Następnie oczyszcza nożem i tzw. raszplą kopyto i przytwierdza nową podkowę. Przy wszystkich tych czynnościach podstawową cechą jest zachowanie przez konia spokoju i łagodne podejście do konia.

Wykonanie podkowy. Przed przystąpieniem do wykonania podkowy kowal odcina odpowiedni stosunkowo płaski i wąski kawałek żelaza, następnie odpowiednio je rozgrzewa. Kolejną fazą pracy jest odpowiednie zagięcie 1 wyklepanie.

W wypadku wykonywania rowka dla umieszczenia gwoździ czynności tej można dokonać bądź zwykłym przecinakiem bądź odpowiednim żłoblkiem. Otwory przebija się dwustronnie.