skanuj0082 (23)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona 292

także zbiorniki słodkowodne, a ponadto liczne gatunki przywiązane wyłącznie lub głównie do wód płynących. Do tej drugiej grupy należą: włosienicznik skąpopręci-kowy, trędownik skrzydlasty, rukiew wodna, potocznik wąskolistny i inne. Rośliny te budują zbiorowiska zakorzenionych hydrofitów ze związku Ranunculionjluitantis oraz trawiaste, niskie szuwary nadrzeczne ze związku Sparganio-Glyceńon jluitan tis. O bogactwie siedliskowym dużych i średniej wielkości rzek decydują w nie mniejszym stopniu ich drobne dopływy, potoki i strumienie, które stanowią niemal 2/3 sieci wód płynących, zazwyczaj pomijane w krajowym monitoringu jakości wód.

Krainy rybackie    Dzięki zróżnicowanej rzeźbie terenu wiele rzek w całości przepływa przez obszar

naszego kraju — od źródła do ujścia. Reprezentują one w sumie cztery tzw. krainy rybne:

■    strefę pstrąga, obejmującą górne odcinki rzek o szybkim nurcie, skalistym lub żwirowym, niestabilnym dnie i czystej wodzie, w której dominuje pstrąg, a ponadto występują strzebla, głowacz i sliż, w porze tarła także troć i łosoś;

■    strefę lipienia, obejmującą podgórskie odcinki rzek o bardziej stabilnym dnie pokrytym żwirem i otoczakami, w której przewodnimi gatunkami ryb są: lipień, świnka, kleń i brzanka, a towarzyszącymi ukleja, piekielnica, niekiedy także pstrąg, okoń i szczupak;

■    strefę brzany, o charakterze przejściowym między górskim i nizinnym odcinkiem rzek, charakteryzującą się drobnożwirowatym podłożem, stabilnymi brzegami i stosunkowo bogatą ichtiofauną. Gatunkiem przewodnim jest w niej brzana, ale duży udział mają także: świnka, kleń, miętus, boleń, kiełb, ukleja i wiele innych;

■    strefę leszcza, obejmującą rzeki nizinne, z typowym dla nich mulistym lub piasz-czysto-mulistym dnem i dość mętną wodą, w której dominują leszcz i sandacz. Dla każdej strefy charakterystyczne są także swoiste gatunki i zespoły bezkręgowców, np. w strefie pstrąga żyją gatunki zimnolubne, wymagające dużej ilości tlenu i preferujące wody o bystrym nurcie, podczas gdy w strefie leszcza występują formy eurytermiczne, tolerujące zmiany prądu rzeki.

Ochrona Ekosystemy wielu polskich rzek zostały poważnie zaburzone w efekcie spię-ekosystemów Wrzenia wód i utworzenia 84 zbiorników zaporowych, wyprostowania koryt rzecznych, pogłębiania dna, wybetonowania brzegów, a także doprowadzenia ogromnych ilości ścieków przemysłowych i komunalnych. Na 2/3 obszaru Polski zostało uregulowanych 50—75% cieków. Mimo tych szkodliwych działań zachowało się w naszym kraju jeszcze wiele rzek naturalnych lub nieznacznie zmienionych na długich odcinkach, prawie całkowicie już nieistniejących w większości krajów europejskich. Krajobrazy związane z takimi rzekami można podziwiać w kilku parkach narodowych, m.in. Drawieńskim PN, Narwiańskim PN, Biebrzańskim PN, PN „Bory Tucholskie”, w licznych parkach krajobrazowych, m. in. PK Dolina Dolnej Wisły, PK Dolina Dolnej Odry, PK Podlaski Przełom Bugu, Nadbużań-skim PK, w ponad 200 rezerwatach przyrody, m.in. w „Dolinie Rzeki Brdy”, „Dolinie Rzeki Wałszy”, „Dolinie Pięciu Jezior”, „Dolinie Waliczówki”, „Rzeka