skanuj0175 (3)

364 SYNEJDEZJOLOOIA CZYLI NAUKA o M MII Sil

Filozofia starożytna nie wypracowała, choćby w ogólnych zarysach, odrębnej teorii sumienia, aczkolwiek w pismach ówczesnych pisarzy zarówno pogańskich, jak i chrześcijańskich, nic brak fragmentarycznych wzmianek o sumieniu. Znaczniejsze na tym polu osiągnięcia notuje dopiero filozoli.i średniowieczna. W obrębie filozofii scholastyczncj wykształciły się dwa kierunki: franciszkański i lomistyczny. Pierwszy, reprezentowany przede wszystkim przez św. Bonawenturę i teologów franciszkańskich (stąd jego nazwa), w swojej doktrynie o sumieniu akcentował bardzo stanowczo aspekt wolun-tarystyczny. Sumienie w tym ujęciu wyrażało nie tylko akt rozumu, ale przede wszystkim pewną skłonność woli do działania dobrego moralnie Św. Tomasz natomiast, a za mm cała szkoła tomistyczna pojmowała sumienie w pierwszym rzędzie jako akt rozumu, a więc uwypukliła elementy inlclck lualistyczne. W sumieniu na pierwszym miejscu przejaw ia się nic tyle dą/c nic człowieka ku dobni, ile jego poznanie moralnej strony własnego działa nia. Obydwa wszakże kierunki, franciszkański i tomistyczny, z jednakową silą afirmowały zależność aktów sumienia od ogólnych ocen i norm prawa naturalnego. Oznaczało to zakorzenienie sumienia w obiektywnym transccn dentnym porządku moralnym.

W następnych epokach kierunki filozoficzne pozachrzcścijańskic ponow me przesunęły problematykę sumienia na plan dalszy, nic poświęcając ki większej uwagi. W filozofii natomiast chrześcijańskiej stanowczą przewagę zyskała orientacja tomistyczna i ona przez długie wieki stanowiła w ram-u u tej filozofii klasyczną teorię sumienia.

Wiek XIX i czasy współczesne również na tym odcinku wniosły imwe akcenty. W osobach przedstawicieli filozofii fenomenologicznej (głównie v. Brcntano, Schcler. v. Ilartmann) doszła do głosu koncepcja sumienia w której nacisk położony został, zgodnie z fundamentalnymi założeniami tego kierunku, na czynniki przede w szystkim emocjonalne (uczuciowe). W la ściwe funkcje sumienia w ujęciu fenomenologicznym (Schclera) sprow.< dzają się ostatecznie do formułowania zakazów, które osobom służą /.i n« rzędzie praktycznego stosowania emocjonalnie przeżytych wartości I g/\ stcncjalizm zaprzeczając istnieniu obiektywnych wartości i norm motalnsi h podniósł konkretno akty decyzji do rangi jedynej i niczemu nic podpoi/ i<l kowanej normy postępowania moralnego. Również na gruncie filozofii i !•> >' ścijańskicj doszło do zróżnicowania poglądów. Z coraz większym uznalim spotyka się tendencja zmierzająca do mocniejszego aniżeli w tomizmu- tu dycyjnym podkreślenia roli czynników wolitywnych czy wręcz cimx j«»u n nych i irracjonalnych w kształtowaniu etycznej treści konkretnych akm* ludzkich Ostatnio, niewątpliwie pod wpływem cgzystcncjalizmu. pojaw ib się tendencje do pojmowania sumienia jako normy autonomicznej. I* - r średnio niezależnej od porządku obiektywnego, którego istnienia jedn ik ■ nie odrzuca.

2. Klasyfikacja stanowisk i ogólny zarys problematyki sumienia w ujęciu etyki chrześcijańskiej

Ten krótki przegląd teorii sumienia wypracowanych na przestrzeni ostat nich siedmiu wieków pozwala wyodrębnić wśród nich dwa zasadnicze sta nowiska.

Są to: a) koncepcje autonomiczne oraz b) koncepcje nksjonomicznc

W pierwszej grupie można z kolei wyróżnić dwie orientacje. Należy tu koncepcja autonomiczno-subicktywistyczna, reprezentowana wspólc/e •nic przede wszystkim przez kierunki cgzystcncjalistycznc. oraz koncepcjo jutonomiczno-obiektywistyczna. której głównym przedstawicielem jest etyka fenomenologiczna.

Koncepcje aksjonomiczne. mimo widocznych w historii ich rozwoju odmiennych akcentów, mogą być traktowane jako grupa w zględnie jednolita. Wystarczy zatem tylko zaznaczyć, że składają się na nią rozwiązania wypracowane na gruncie filozofii chrześcijańskiej, a więc głównie koncepcja tomistyczna.

Przejrzy stość tego schematu zaciemnia obecność nowszych, głównie cg-/vstencjalistycznych tendencji w kręgu etyki (i teologii) clirześcijańskiej. O ich pizynależności do grupy rozwiązań subicktywistyczno-autonomicznych czy tez obiektywistyczno-aksjonomicznych. względnie wyłączenia ich w odrębna nową grupę stanowisk rozstrzygać by należało biorąc pod uwagę fakt, jak interpretują stosunek sumienia do ogólnych ocen i nomi moralnych.

Przedmiotem dalszego w ykładu będzie zasadniczo rzecz biorąc aksjo Ib nniczna teoria sumienia. Zostanie ona przedstawiona w dwu rozdziałach frcściąpierwszego będzie ogólna teoria sumienia, jako subiektyw nej nor my działania moralnego, w drugim natomiast zajmiemy się szczegółowym zagadnieniem sumienia wątpliwego.

fcimin ..koncepcje aksjonomir/nc /<»•'.« ; iii wprowadzony na podstawie tych v> ■ ■ .i h racji, dla których określenie hc-i. i -u-'im /»»•" zostało uznane /a niewłaściwe w od u> emu do etyki chr/eki!JhtkK*|ip<'i n *211