skanuj019a

Wykres 2. Czas reakcji a wiek

J5 20    25    30    35    40    45    50    55 60    65

wiek

Źródło: W. Szewczuk, op. cit., s. 51.

Wiele badań nad uczeniem się dorosłych dostrzega zależność pomiędzy zdolnością uczenia się a aktywnością intelektualną dorosłego. Nikt nie wątpi w fakt, że brak aktywności ruchowej upośledza sprawność fizyczną niekorzystnie wpływa na kondycję jednostki. Także brak wyzwań w sferze intelektualnej, pobudzania się do wysiłku umysłowego, bazowanie jedynie na zrutynizowanych czynnościach dnia codziennego i życia zawodowego nie sprzyja sprawności intelektualnej jednostki. Często zbyt pochopnie wyjaśnia się procesem starzenia słabnące wraz z wiekiem wyniki testów na inteligencję czy spadkową tendencję zdolności uczenia się, podczas gdy to doświadczenia danej jednostki, funkcjonowanie na pograniczu deprywacji intelektualnej są główną przyczyną tego stanu. Nie należy dziwić się, że dorośli powracający do nauki po dłuższej przerwie napotykają na określone trudności w uczeniu się. Z drugiej strony aktywni intelektualnie dorośli potrafią zdobywać znaczące osiągnięcia aż do sędziwego wieku. Ciekawe wyniki w tym zakresie uzyskał w swoich badaniach Wechsler, który stwierdził, że nie u wszystkich badanych odnotowano obniżenie wraz z wiekiem wyników testu na inteligencję. Otóż u osób zdolnych (nadprzeciętnych) i aktywnych umysłowo — wyniki testów na inteligencję uległy poprawie.³⁰

Na możliwości rozwojowe i uzyskiwania osiągnięć w późnej dorosłości wskazuje W. Szewczuk, który podaje przykłady twórczej działalności osób w podeszłym wieku w sferze organizacyjnej, naukowej i filozoficznej oraz literacko-artystycznej. I choć nie stanowią one systematycznego studium, lecz wybiórczo wskazują osiągnięcia wybitnych jednostek to warto przytoczyć tu wybrane przykłady:

•    Galileo Galilei - w wieku 72 lat odkrywa Libracje księżyca, mając 74 lata wydaje Dialogi o nowych naukach, a w wieku 77 lat, już jako niewidomy konstruuje pionowy zegar wahadłowy;

•    J. W. Goethe w 70 roku życia pisze Dywan wschodni',

³⁰ Z. Pietrasiński, op. cit., s. 30.

•    Wiktor Hugo jako 80-latek napisał Torąuemadą, a w rok później Legendą wieków’,

•    Wit Stwosz w wieku 70 lat tworzy Pozdrowienie anielskie w Norymberdze, a mając 83 lata ołtarz w Bambergu;

•    Giuseppe Verdi stworzył Otella mając 74 lata, a Cztery sztuki religijne 85 lat;

•    Michał Anioł w wieku 71 lat pracował nad kościołem św. Piotra, a mając 89 lat tworzy Pietą Rondanimi;

•    T. A. Edison przeszedłszy z działalności wynalazczej do organizacyjnej, kierował twórczo laboratoriami i fabrykami aż do ukończenia 84 roku życia.³?

Można zwrócić uwagę, że wymienione dzieła nie są najwybitniejszymi wśród dorobku wymienionych twórców, jednak są zwieńczeniem ich ciągłych poszukiwań, wynikiem pozostawania aktywnymi i sprawnymi intelektualnie do późnej dorosłości. W swojej koncepcji Erikson uważa starość za czas osiągania pełnej dojrzałości, mądrości i integracji wewnętrznej. Analizując zagadnienie osiągnięć w starości można z drugiej strony wskazać dość liczną grupę ludzi starszych, którzy żyją w warunkach niedoboru aktywności intelektualnej, co w znaczący sposób niekorzystnie wpływa na ich funkcjonowanie. Brak stymulacji, określonych wyzwań intelektualnych w dużym stopniu ogranicza szanse na zachowanie dotychczasowej sprawności intelektualnej.

Na podstawie przytoczonych badań jednoznacznie można stwierdzić, że mówienie o powszechnym spadku inteligencji z wiekiem jest twierdzeniem uproszczonym. Potwierdzają to również badania K. Schaie’a, który stwierdził, że aż do 70 roku życia tylko część osób wykazuje znaczące pogarszanie wyników, część utrzymuje się na niezmienionym poziomie, część zaś wykazuje poprawę. Udowodnił on, że obserwowane u dorosłych różnice wyników zależne są nic tylko od wieku, ale także od kohorty, czyli przynależności do określonego rocznika urodzenia. Osoby urodzone później i wychowane w korzystniejszych warunkach mając np. 50 lat mogą mieć lepsze wyniki niż pięćdziesięciolatkowie urodzeni dużo wcześniej.

Analizując zagadnienie uczenia się dorosłych warto przypomnieć badania przeprowadzone przez E. L. Thomdikc’a. W oparciu o nie autor skonstruował krzywą która obrazuje, w jaki sposób zmienia się z wiekiem zdolność uczenia się człowieka.

Twierdził on, że sprawność uczenia się osiąga swoje maksimum w 25 roku życia, po czym powoli opadą jest to jednak spadek bardzo powolny, mniej niż o 1% rocznie, tak iż pomiędzy 25 a 40 rokiem życia człowiek wykazuje większą sprawność uczenia się, aniżeli w latach dzieciństwa. Z kolei w tym przedziale wiekowym poziom osiągany jest porównywalny do tego, reprezentowanego we

³¹    W. Szewczuk, op. cit., s. 103-106.

³²    Z. Pietrasiński, op. cit., s. 37.

35