P1030081 (3)

Jerenty Rifkin

o świadczeniu usług społecznych. Wśród rzeczników dochodu socjal-„ego i zwanego również rocznym dochodem gwarantowanym - byli min. W. H. Ferry z Centrum Badań Instytucji Demokratycznych, liberalni ekonomiści Robert Theobald i Robert Iłeilbronner oraz J. Robert Oppenheimer, dyrektor Instytutu Badań Zaawansowanych w Uniwer->\tecie Princeton. Zakwestionowali oni obowiązującą ortodoksję ekonomiczną, w myśl której wynalazki techniczne i wzrost produktywności mają gwarantować pełne zatrudnienie w gospodarce. Wręcz przeciwnie, twierdzili, że rewolucja komputerowa zwiększy produktywność, ale kosztem zastąpienia przez maszyny coraz większej liczby robotników spowoduje milionowe bezrobocie i zatrudnienie dorywcze, obniży siłę nabywczą niezbędną do wykupienia coraz większej ilości dóbr i usług wytwarzanych dzięki automatyzacji. Stymulacja popytu za pomocą wymyślnej reklamy i marketingu, obniżka stóp procentowych, nowe ulgi i odpisy podatkowe, tani kredyt konsumpcyjny, nie mają wpływu na wzrost zatrudnienia, a firmy nadal zastępują robotników maszynami, bo są wydajniejsze i tańsze oraz gwarantują większy zysk | inwestycji.

Robert Theobald dowodził, że skoro automatyzacja nadal zwiększa produktywność i zwalnia robotników, to należy przerwać tradycyjną zależność między dochodem a pracą. Skoro maszyny wykonują coraz więcej pracy, to ludzie muszą mieć zagwarantowany jakiś dochód niezależny od zatrudnienia w tradycyjnej gospodarce, aby mogli przeżyć, a gospodarka wygenerować tyle siły nabywczej, ile trzeba do wykupienia dóbr i usług. Theobald uważał roczny dochód gwarantowany za punkt zwrotny w historii relacji ekonomicznych i miał nadzieję, że ostateczne zaakceptowanie tej koncepcji przekształci samo myślenie ekonomiczne z pojęcia niedoboru do nowego ideału obfitości. Pisał: „Uważam zatem, że dochód gwarantowany reprezentuje możliwość realizacji podstawowego przekonania filozofii, która stale przewijała się w historii człowieka, że każda jednostka ma prawo do minimalnego udziału w produkcie społecznym. Ciągłe braki i niedobory uniemożliwiały realizację tego przekonania aż do niedawna: względna obfitość w bogatych krajach daje człowiekowi możliwość osiągnięcia celu, jakim jest zapewnienie wszystkim minimalnego standardu życiowego"¹¹.

I Robert Theobald, The Cuaranteed Income, New York: Anehor Books, 1967 s. 19.

Koniec pracy

Apel o roczny dochód gwarantowany zyskał nieoczekiwaną reklamę polityczną, gdy czołowy amerykański ekonomista neokonserwatywny, Milton Friedman, przedstawił swój wariant rozwiązania w postaci ujemnego podatku dochodowego. Nie podzielał on obaw demokratów, że automatyzacja będzie stale likwidować miejsca pracy | w końcu doprowadzi do zaniku masowego zatrudnienia, wymuszając społeczną decyzję o oddzieleniu dochodu od zatrudnienia w przypadku milionów Amerykanów poza zasięgiem gospodarki rynkowej Friedman, który był doradcą prezydentów Nixona i Reagana, bardziej martwił się systemem opieki socjalnej, który według niego poniósł porażkę. Uważał, że byłoby dużo lepiej dać biednym gwarantowany dochód roczny, niż nadal finansować labirynt kosztownych, zbiurokratyzowanych programów opieki socjalnej, które często były niewydajne i tylko utrwalały biedę, zamiast przynosić ulgę.

Ujemny podatek dochodowy przewiduje, że rząd federalny zagwarantuje każdemu minimalny poziom dochodu i stworzy system bodźców, który zachęci do pracy zarobkowej zwiększając kwotę pieniędzy otrzymywanych od rządu. W miarę wzrostu osobistych zarobków zasiłek rządowy będzie malał, ale w mniejszym stopniu, aby zachęcać do pracy¹². Friedman nie uważał wcale swojego podejścia za radykalne, ponieważ istniejąca obfitość środków pomocy socjalnej była równoznaczna z gwarantowanym przez rząd dochodem rocznym co do treści, ale nie z nazwy. Zwrócił uwagę, że w myśl ówczesnych programów socjalnych zarobki oznaczają utratę świadczeń, a więc zniechęcają do podejmowania pracy. Jeżeli bezrobotny pobierający zasiłek zarobi dolara i zgodnie z prawem zgłosi to, jego zasiłek będzie zmniejszony o dolara - w rezultacie kara spotka albo przedsiębiorczość, albo uczciwość lub obie. Taki program opieki społecznej tworzy biedotę i trwałą klasę ludzi ubogich żyjących z zasiłków socjalnych. Friedman popierał bezpośrednie wypłaty dla biednych, którzy mogliby sami decydować, na co wydadzą te pieniądze na wolnym rynku, nie skrępowani dyktatem biurokratów¹³.

| A Minimum Guaranteed Incomc: Experiments and Proposals, „International Labour Review" 5-6/1987 s. 263.

¹ Milton Friedman, The Casc for the Negalioe Incomc Tax, „National Review" 7.03.1967 s. 239; PRO and CON Discussiom Should the Federal Gmmimnl Gwmmtee ¹ Minimum Annual Incomc for Ali U.S. Citucns?, „Congressional Digest" 10/1967 s. 242.