str50

JSi. Brokat jedwabny, ornament wykonany 2lotem, w kołach orły parami, między kolanu palmety, między szeregami kół pary zwierząt: słoń z wieżą laymbnl ziemi), żuraw [Symbol wody), smok (symbol ognia), orzeł (symbol powietrzu), X11T w.

tkackim we Florencji, który istniał już wX.ni.Vy-, nie ma aż do okresu renesansu wzmianek o wyrobie tkaniu wzorzystych. Dla wczesnego okresu tkactwa jedwabiu we Florencji charakterystyczni} tkaniną był tzw. lendad, o fakturze.. zbliżonej.. do lśniącej barwnej tafty.

W zakresie doskonalenia produkcji i techniki tkackiej ośrodki włoskiego przemysłu jedwabniczc-go rywalizowały ze sobą, a w doborze motywów dekoracyjnych czerpały tematy z tkaniu bizantyńskich;^-z podziałem na koliste pola wypełnione symetrycznym układem motywów figuralnych i zwierzęcych. Tkaniny te przeznaczone były do celów dekoracyjnych, na ubiory liturgiczne i reprezentacyjne świeckie. Konserwatywne trzymanie się dawnych schematów dekoracyjnych cechuje zwłaszcza wyroby Lukki. które przez cały XIII w., a nawet XIV, naśladowały wzory bizantyńskie w dwubarwnych tkaninach jedwabnych, zwanych diaspnun (ciiaspcr), z motywami stylizowanych zwierząt, w których drobne szczegóły były przetykane złotem. Więcej samodzielności wykazywali tkacze włoscy w kompozycjach o układach pasowych (282). W tym rytmie układu ornamentu nawiązywali tkacze jedwabiu do modnych w XIII w. wełnianych tkanin pasiastych. W tkaninach jedwabnych dawano albo pasy wzdłuż tkaniny, albo pasy poprzeczne między większymi odstępami, które wypełniały koła lub kwadraty z orłami w płaskim, stylowym ujęciu. Tkanin o takim zestawieniu motywów używano na ubiory. Zapewne niektóre z ubiorów w pasy kolorowe zimne z fresków' sieneńskich, jak Ambrogia. l.orenzcttiego (>m. ok. 1348 r.) oraz freski w kaplicy hiszpańskiej w S- Maria Novelfa, były nie tylko z sukna, ale również z jedwabiu 'Wiele motywów pasowych ze zwierzętami przeszło z jedwabnych tkanin włoskich XIII w. do dwubarwnych, ozdobnych tkanin z płótna, wyrabianych

w Perugii, przedstawionych w malarstwie XIV w. u Simona Martiniego, a powtarzanych aż do XVI w. bez większych zmian.

Istniejące w XIII w. poza Włochami ośrodki tkactwa artystycznego posiadały raczej zasięg lokalny. Źródła historyczne podają wiadomości o tkaczach jedwabiu (1260) w Paryżu, Rouen, Avig-non, Montpellier, NImes. Przemysł francuski był mało rozwinięty, sprowadzano więc z Wioch i ze Wschodu duże ilości tkanin jedwabnych. Nawet tkaniny z francuskimi liliami heraldycznymi były łkane w Lukce. Żywszy rozwój tkactwa francuskiego datuje się dopiero od drugiej połowy XV w., od sprowadzenia specjalistów Włochów do Lyonu, a następnie w 1470 r. do Tours.

W cesarstwie niemieckim tkactwo jedwabiu w Regensburgu naśladowało pasowe podziały i ornamenty tkanin włoskich (283 a). Dla oszczędności drogiego surowca jedwabnego tkaniny Regensburga były półjedwabne; dodatkowa lniana osnowa nadawała im grubość. Powierzchnia tkaniny była pokryta cienką warstwą jedwabiu z wątku ujętego cienką osnową wiążącą. Kolory tkanin w Regensburgu byty rozdzielone strefami, przy czym nie zawsze zważano na jednolitość barwy raportu ornamentu.

282. Tkanina włoska póljedwabna o a grubej osnowie lnianej, przędza złota na bfcmec, barwy rozłożone strefami poziomymi, motyw ptaków pod palmami, XIII w.

Znaczne wzbogacenie zasobu motywów w tkactwie włoskim przyniósł napływ kosztownych tkanin chińskicii po 1300 r. Włosi dokonywali zakupów surowego jedwabiu w północno-zachodnich prowincjach Persji i kontakty handlowe ułatwiły import tkanin chińskich, a zwłaszcza perskich, które były naśladownictwem kompozycji i motywów chińskich. Z motywów chińskich przyjęły się w Persji ptaki z nastroszonymi piórami, które we włoskim Ikactwie z czasem upodobniły się do ptaków europejskich. Jedną z właściwości tkanin chińskich było niesymetryczne rozłożenie motywów chińskiego lotosu na falistych łodygach, układ, który miał w przyszłości oddziałać na kompozycję ornamentu tkanin włoskich. W tkaninach chińskich występował również motyw płasko ujętego kwiatu pięciopłatkowego, wypełnianego mniejszymi elementami. Częsty był również sieciowy podział tkaniny, składający się z zaostrzonych owali wypełnionych motywem lotosu. Te schematy kompozycji ornamentu, przyjęte w tkactwie perskim, miały również wpływ j na kompozycję motywów dekoracyjnych w tkaninach włoskich.

Rysownicy włoscy, przyjmując układ i motywy chińskie, szybko zaczęli się oddalać od tych wzorów.

Wprowadzali na miejsce chińskich ptaków i zwierząt jelenie, psy, leopardy, łabędzie, żurawie, sokoły.

W adamaszkach i brokatach włoskich XIV w. stosowano zarówno schemat owali zaostrzonych, jak i niesymetryczne układy o skośnym, falistym rytmie motywów roślinnych (283 b). W tkaninach z pierwszej" połowy XIV w., pochodzących z Lukki, wprowadza-

223