047

Tworzenie imperium 47

przechowywane w skarbcach, słonie okryte wielobarwnym jedwabnym brokatem. W Pokoju Drzewa zobaczyli:

[...] na środku okrągłego stawu o czystej wodzie stało drzewo o osiemnastu gałęziach, na których były mniejsze gałązki ze srebra i częściowo też ze złota. Zwieszały się z nich kolorowe listki, które drżały jak prawdziwe listki na wietrze. Na gałązkach siedziały przeróżne ptaki ze srebra, które ćwierkały jak prawdziwe.

Na koniec z powrotem przyprowadzono ich przed oblicze kalifa:

Był odziany w stroje [,..] haftowane złotem; siedział na tronie z kości słoniowej [...]. Po prawej stronie tronu wisiało dziewięć naszyjników z klejnotami [...], a po lewej również znajdowały się wszystkie najsłynniejsze klejnoty. [.,.] Przed kalifem stało pięciu jego synów, trzech po prawej, dwóch po lewej¹.

W tych odizolowanych pałacach kalif panował zgodnie z zasadami odziedziczonymi po wcześniejszych władcach, naśladowanych przez późniejsze dynastie. Rozbudowany ceremoniał dworski podkreślał jego przepych; dworscy urzędnicy strzegli dostępu do niego; w pobliżu znajdował się kat wymierzający natychmiastową sprawiedliwość. We wczesnym okresie władzy pojawił się urząd, który później stał się bardzo ważny: urząd wezyra, doradcy kalifa. Jego wpływy byty zróżnicowane; z czasem wezyr został głową administracji i pośrednikiem między nią a władcą.

Administrację podzielono na kilka urzędów, czyli dywanów, co również stało się wzorem dla innych dynastii. Był więc dywan spraw armii, kancelaria przygotowująca w odpowiedniej formie listy i dokumenty i przechowująca je oraz skarbiec, który nadzorował i spisywał dochody i wydatki. Władca rządzący za pośrednictwem hierarchii urzędników na olbrzymim terytorium, musiał mieć pewność, że nie staną się nazbyt silni i nie nadużyją władzy sprawowanej w jego imieniu. System wywiadowczy informował więc kalifa o tym, co się działo w prowincjach, a on sam i jego namiestnicy udzielali publicznych audiencji, żeby wysłuchiwać skarg i je rozpatrzyć.

Absolutna władza sprawowana za pośrednictwem biurokracji wymagała dochodów i armii. W okresie abbasydzkim z praktyk wczesnego okresu islamu ukształtował się kanoniczny system podatkowy. Powiązano go maksymalnie ściśle z normami islamu. Wprowadzono dwa podstawowe podatki. Pierwszy pobierano od ziemi lub płodów (charadż). Na początku istniało rozróżnienie w wysokości podatku płaconego przez muzułmańskich i niemuzułmańskich

1

Ai-Hatib al-Bagdadi, Tank Bagdad, Kair 1931,1.1, s. 1Ó0 i nast., przekład polski: A. Mez, Renesans islamu, przeł. J. Danecki, Warszawa 1980, s. 362.