039

Tworzenie imperium 39

Umajji jako Umajjadzi. Kiedy Mu’awija umarł, władzę przejął jego syn, po którym z kolei krótko rządził jego syn. Potem znów miała miejsce wojna domowa i władza przeszła w ręce innej gałęzi tej rodziny.

Nastąpiła nie tylko zmiana władców. Stolica imperium przeniosła się do Damaszku, miasta położonego na terenach, które mogły dostarczyć środków na utrzymanie dworu, rządu i armii. Stąd łatwiej niż z Medyny można było sprawować kontrolę nad wschodnimi wybrzeżami Morza Śródziemnego i terenami położonymi dalej na wschód; było to tym ważniejsze, że władza kalifa wciąż się rozrastała. Wojska muzułmańskie maszerowały przez Maghreb. Pierwszą bazę ustanowiły w Al-Kajrawanie, w byłej rzymskiej prowincji w Afryce (Ifrikijji - dzisiejszej Tunezji). Stamtąd ruszyły na zachód, pod koniec wieku VII dotarły do wybrzeży atlantyckich Maroka i wkrótce przeszły do Hiszpanii. Z drugiej strony zostały podbite tereny leżące daleko za Churasanem, na wschodzie sięgające aż po odległą dolinę Oksusu i pierwsi muzułmanie docierali do północno-zachodnich Indii.

Thkie imperium wymagało nowego typu władzy. Wśród późniejszych pokoleń, gdy Umajjadów zastąpiła wroga im dynastia, upowszechnił się pogląd, że stworzyli oni rządy nastawione na doczesne sprawy, że kierowali się własnymi interesami, różniąc się tym od wcześniejszych kalifów oddanych dobru religii. Sprawiedliwiej byłoby powiedzieć, że Umajjadzi stawić musieli czoło problemom zarządzania wielkim imperium i dlatego zostali wciągnięci w kompromisy, jakich wymagało sprawowanie władzy. Stopniowo przestawali być wodzami plemiennymi i kształtowali styl życia wzorowany na tradycji władców Bliskiego Wschodu, przyjmowali swoich gości i poddanych zgodnie z ceremoniałem bizantyjskiego cesarza czy irańskiego króla. Pierwsze armie arabskie zostały zastąpione przez regularne wojska na żołdzie. Ukształtowała się nowa grupa rządząca, składająca się głównie z dowódców wojskowych lub wodzów plemiennych; najważniejsze rodziny mekkańskie i medyneńskie utraciły swoje znaczenie, ponieważ były daleko od centrum władzy, dlatego też niejednokrotnie się buntowały. Miasta Iraku również zachowywały wątpliwą lojalność i kontrolę nad nimi musieli sprawować silni namiestnicy oddani kalifowi. Władcy byli ludźmi z miasta, prowadzącymi osiadły tryb życia, niechętnymi roszczeniom do władzy i przewodzenia opartym na solidarności plemiennej; „Stawiacie wyżej pokrewieństwo niż religię” - ostrzegał pierwszy umajjadzki namiestnik w Iraku, a jeden z jego następców, Al-Hadżdżadż, rozprawił się znacznie ostrzej z plemienną arystokracją i jej zwolennikami.

Mimo że siły zbrojne znajdowały się w nowych rękach, administracja finansami, podobnie jak dawniej, opierała się na sekretarzach werbowanych z grup, które służyły poprzednim władcom. Sekretarze ci posługiwali się językiem greckim na zachodzie, a pahlawijskim na wschodzie. Od lat dziewięćdziesiątych VII wieku wprowadzono do administracji język arabski, ale to niekoniecznie