słow016

Hanna Popowska-Taborska

ETNOGENEZA SŁOWIAN W ŚWIETLE BADAŃ JĘZYKOZNAWCZYCH

Językoznawcze dociekania dotyczące wczesnych dziejów Słowian opierają się na analizie nazw wodnych (tzw. hy-dronimów), analizie nazw etnicznych występujących w dawnych źródłach historycznych (tzw. etnonimów), rekonstrukcji wczesnych słowiańskich zmian fonetycznych oraz na słowiańskim materiale leksykalnym, rozpatrywanym w ujęciu porównawczym ze słownictwem niesłowiańskich języków Europy i Azji.

Szeroko dziś ugruntowane przekonanie o niezależności zasięgów etniczno-językowych od zasięgów kulturowych powoduje coraz rzadsze operowanie w dociekaniach językoznawczych danymi archeologicznymi. Osiągnięcia archeologii rozpatrywane są we współczesnych pracach językoznawczych niejako na drugim planie - jako odniesienie do wniosków opartych na materiale s/ricre językowym.

Badacze w pełni doceniają obecnie rolę substratów Językowych i prawie z reguły odrzucają teorie o zasiedlaniu przez Słowian obszarów pustych, nie zamieszkanych uprzednio przez inne ludy. Również problem tzw. praojczyzny Sło-wian, jeszcze niedawno uważany za punkt centralny rozważań, jest spychany na plan dalszy. Na pierwszy plan wysuwają się zagadnienia związane z procesami wyodrębniania się dialektu prasłowiańskiego ze wspólnoty indocuropejskiej oraz problem wczesnych kontaktów ludów używających tego dialektu z innymi ludami indocuropejskimi.

Ponieważ większość nazw wielkich rzek na obszarze zajmowanym obecnie przez Słowian nie jest bezpośrednio słowiańskiego pochodzenia, hydronimiczny materiał językowy, do niedawna skupiający na sobie szczególną uwagę badaczy etnogenezy Słowian, traci w ostatnim czasie przypisywane mu uprzednio znaczenie. Określenie przynależności starych hydronimów do konkretnych języków indocuro-pejskich okazuje się niemożliwe, wszelkie zaś dociekania utrudnia fakt, że nazwy wód z terenów Poodrza, Powiśla, Podniestrza i Podnicprza mająpowszcchny indocuropcjski charakter i tym samym tracą wartość dowodową przy rozpatrywaniu zagadnienia słowiańskiej praojczyzny.

Również nazwy etniczne występujące we wczesnych źródłach historycznych są najczęściej pozbawione jakiejkolwiek informacji o językowej przynależności ludu określonego daną nazwą. Nic jest też jasna geograficzna lokalizacja poszczególnych etnonimów występujących w źródłach, a częste substytucje obcojęzyczne, zmierzające w kierunku grecy-zacji, latynizacji czy germanizacji, utrudniają określenie etnonimów słowiańskich. Na terenie między Dunajem a Bałtykiem aż do VI wieku brak jest jakichkolwiek notorycznych