słow045

wych ziemianek z piecami w rogach występują inne formy obiektów osadniczych. Chodzi tu o odkrywane podczas wykopalisk archeologicznych owalne zagłębienia, sięgające około 0,5 m w podłoże, o nicckowalym przekroju i wymiarach około 2x3 m. Tc obiekty mogą być archeologiczną pozostałością naziemnych domostw o konstrukcji zrębowej, z zagłębionymi częściami o charakterze „piwniczek” lub jam przypaleniskowych. O zastosowaniu tych zagłębień mogą świadczyć odkrycia dokonane na Ukrainie Zakarpackicj, gdzie w obrębie naziemnych domostw zrębowych znaleziono owalne jamy z piecami (V.V. Scdov 1982, s. 14). W żadnym z owalnych obiektów z obszaru zachodnio-slowiańskicgo obecności pieców nie stwierdzono.

W Wyszogrodzie w jednej z jam tego typu odkryto na ścianie bocznej ślady paleniska w pozycji sugerującej, że oryginalnie było ono umieszczone nad jamą, być może na drewnianej podłodze. Można zatem sądzić, że zagłębienia służyły do izolacji termicznej większego naziemnego domostwa. Ponieważ jednak ślady dołów posłupowych wokół takiego owalnego obiektu spotyka się tylko sporadycznie, wydaje się, że jego część naziemna miała charakter prostej konstrukcji szałasowej lub była wzniesiona jako konstrukcja plecionkowa. Relacja chronologiczna pomiędzy owalnymi obiektami a kwadratowymi w planie ziemiankami nic jest łatwa do ustalenia, zwłaszcza gdy jedynym wyznacznikiem chronologii jest ręcznie lepiona ceramika. Na terytorium wschodnich Niemiec czy w Słowacji (G. Fusek 1994, s. 134) sugeruje się, że obiekty owalne są nieco późniejsze. Z kolei w Wyszogrodzie nad Wisłą w środkowej Polsce oba typy obiektów wystąpiły obok siebie w sytuacji wskazującej na możliwość ich współistnienia, stąd można zakładać, że ich odmienność nie tyle wynika z odrębnych tradycji kulturowych, ile może mieć uzasadnienie funkcjonalne.

W ostatnich latach pojawiły się nowe odkrycia archeologiczne ziemianek kwadratowych z piecami w rogach również na obszarach, które - jak sądzono dawniej - wykazywały odmienne tradycje kulturowe i stanowiły terytorium drugiego, obok ukraińskiego, centrum krystalizacji Słowian, np. na Mazowszu Płockim, Kujawach czy Ziemi Chełmińskiej (K. Grążawski 1990). Nadal jednak pozostaje do wyjaśnienia przyczyna, dla której w pewnych osiedlach wczesnosłowiańskich -jak np. w Szeligach na Mazowszu Płockim (W. Szymański 1967), Dziedzicach na Pomorzu Zachodnim (A. Porzeziński 1972), Chwałkowie na Dolnym Śląsku (J. Lodowski 1981), Radziejowic na Kujawach (L. Gaba-łówna, A. Nowakowski 1964) czy Berlinie Marzalm w Niemczech (B. Fischer, E. Kirsch 1983)- nic stwierdzono obecności takich ziemianek. Kwestia ta jest szczególnie tajemnicza w odniesieniu do Wielkopolski, wskazywanej jako obszar, na którym wykształcenie się kultury wczesnosłowiańskiej miało miejsce na podłożu lokalnym, bez wpływów z terytorium Ukrainy (J. Zeman 1979).

Nic mniej jednolita niż fonna domostwa była u wczesnych Słowian organizacja przestrzeni w obrębie osiedla. Na całym terytorium objętym osadnictwem wczesnosłowiańskim przeważają małe i bardzo małe osiedla, o powierzchni około 0,5 ha. Dla przykładu, osiedle Kodyń I na Ukrainie w V w. n.c. zajmowało obszar o wymiarach około 50x60 m i składało się zaledwie z czterech domostw (B A. Timośćuk