s 72 73

72 ROZDZIAŁ 3

0    tzw. inne formy z pewnością przyczyni się do jego większej dostępności, szczególnie w terenach wiejskich i w małych miastach, a w rezultacie wyrównywania szans edukacyjnych na starcie.

Prawne gwarancje prawa do nauki dzieci i młodzieży niepełnosprawnej

Każde dziecko w Polsce, a więc także dziecko niepełnosprawne, ma prawo do nauki, wychowania i opieki. Osoba niepełnosprawna to taka, u której uszkodzenie i obniżony stan sprawności organizmu spowodował utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych i zawodowych oraz wypełnianie ról społecznych, biorąc pod uwagę jej wiek, płeć, stan, czynniki środowiskowe, społeczne i kulturowe¹. Niepełnosprawność obejmuje różnorodne ograniczenia funkcjonowania jednostek, będące wynikiem uszkodzenia zdolności wykonywania danej czynności w sposób uznawany za normalny, typowy dla bytu ludzkiego. Ograniczenia te mogą mieć charakter stały lub przejściowy, całkowity lub częściowy, mogą dotyczyć sfery sensorycznej, fizycznej i psychicznej². Pojęcie niepełnosprawności jest szersze aniżeli pojęcie inwalidztwa, które oznacza stan trwałego uszkodzenia organizmu w znacznym stopniu. Terminu inwalidztwo używa się głównie w znaczeniu prawnym w odniesieniu do osób, które utraciły sprawność na skutek kalectwa nabytego podczas działań wojennych, albo wskutek wypadku przy pracy³. Niepełnosprawność jest tradycyjnie wymieniana-obok przestępczości, degradacji ekonomicznej czy kulturowej - jako najczęstsza przyczyna marginalizacji społecznej⁴. Kształcenie specjalne ma natomiast na celu włączenie osoby niepełnosprawnej - w miarę jej możliwości intelektualnych i motorycznych - do życia w normalnym środowisku

1    jej optymalnego rozwoju.

Gwarancje prawa do nauki osób niepełnosprawnych można znaleźć za równo w aktach międzynarodowych, przede wszystkim w art. 23 Konwen cji o Prawach Dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526) oraz w licznych przepisach prawa wewnętrznego, na przykład w Konstytucji RP (art. 70) i ustawie o systemie oświaty. Zgodnie z art. 23 Konwencji „Dziecko psy chicznie lub fizycznie niepełnosprawne powinno mieć zapewnioną pełnię

73

PODSTAWOWE WOLNOŚCI I PRAWA W DZIEDZINIE OŚWIATY

normalnego żyda w warunkach gwarantujących mu godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo . l uccka w życiu społeczeństwa. Państwo będzie zapewniało skuteczny do-i«,-p do oświaty, nauki, opieki zdrowotnej, opieki rehabilitacyjnej, przygo-t • »wania zawodowego oraz możliwości rekreacyjnych, realizowany w sposób piowadzący do osiągnięcia przez dziecko jak najwyższego stopnia zintegro-mia ze społeczeństwem oraz osobistego rozwoju”.

W Polsce, podobnie jak w pozostałych krajach Unii Europejskiej, obo-n lą/ują standardy dotyczące prawa do kształcenia osób niepełnosprawnych, i mdardy te zostały opublikowane w 1994 r. w deklaracji z Salamanki oraz .landardowych zasadach wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, wietle tych dokumentów „upośledzenie” i „niepełnosprawność” bywają

•    \ wane zamiennie i sygnalizują konieczność zwracania uwagi przez insty-■ |i oświatowe na indywidualne potrzeby osób, wynikające z ograniczeń

•    nitki•jonalnych w zakresie sprawności fizycznej, intelektualnej, narządów my .lu lub choroby somatycznej czy umysłowej¹⁶⁴.

' .\ '.tern kształcenia niepełnosprawnych stanowi integralną część systemu u n luty w naszym kraju. Założenie to wynika z art. 70 Konstytucji RP, w któ-m jest mowa o obowiązku zapewnienia przez władze wszystkim obywate-! m polskim powszechnego i równego dostępu do wykształcenia. Ustawa v • • 11' ni ie oświaty rozszerza to założenie, gdyż stwierdzono w niej między in-- ml w art. 1 pkt 1, 4, 5 i 5a, że system oświaty zapewnia w szczególności:

11 alizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształ-•. nia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju,

dt losowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psycho-ti/ye/nych uczniów, a także możliwości korzystania z pomocy psycholo-gh uo-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej, możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie i indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz pre-dv»ą lozycjami,

opicia; nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwienie realizo-v unu /.indywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów u mi .mia oraz zajęć rewalidacyjnych.

U*l iiwu o systemie oświaty zobowiązuje ministra właściwego do spraw HHąt y i wychowania do ustalenia zasad i organizacji opieki nad uczniami

i i Kur/.yna-Chmiel, Prawne gwarancje prawa do nauki dzieci i młodzieży niepełno-/, Aunlium Sociale, Katowice 2005, nr 3-4, s. 217-229.

1

T. Majewski, Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych, Warszawa 1995, s. 23.

2

¹⁵¹ W. Dykcik, Pedagogika specjalna, Poznań 2005, s. 15.

3

   A. Sękowski, Wybrane koncepcje teoretyczne postaw wobec osób niepełnosprawnych Człowiek niepełnosprawny, pod red. M. Chodkowskiej, Lublin 1994, s. 97.

4

   A. Ostrowska, J. Sikorska, Syndrom niepełnosprawności w Polsce. Bariery integracji. Warszawa 1996, s. 17.