Bez nazwy 25

72 Terapia dzieci i młodzieży

Socjoterapia nie odwołuje się do wglądu jako mechanizmu zmiany korekcyjnej i odtwarzania traumatycznych doznań, toteż aktywność uczestników grupy nie ma charakteru wyraźnie spontanicznego, lecz jest ukierunkowana poprzez gry, zabawy i ćwiczenia interakcyjne. Stąd też spotkania są bardziej ustrukturalizowane niż spontaniczne, co nie oznacza jednak, że wydarzenia w grupie tu i teraz nie są wkomponowywane w proces korektury. Aktywność grupy ukierunkowują w zasadzie propozycje terapeutów, choć uczestnicy mają prawo zgłaszać swoje pomysły. Aktywność określa także struktura ćwiczenia, które w swojej instrukcji zawiera informacje o jego przebiegu, zasadach i regułach oraz wyznacza obszar treściowy (Vopel, 1999). W doborze propozycji terapeuta kieruje się celem, któremu mogą one służyć, biorąc pod uwagę etap rozwoju grupy, potrzeby uczestników oraz diagnozę socjoterapeutyczną. Ich specyfika natomiast sprowadza się do tego, że owe ćwiczenia, gry, zabawy mają charakter bardziej psychologiczny niż dydaktyczny czy typowo ludyczny. Zwykle chodzi w nich o rozpoznanie własnych wewnętrznych reakcji, porozumiewanie się z innymi, uświadomienie sobie tego, co się w danym momencie doświadcza. Takie ukierunkowanie aktywności określa instrukcja ćwiczenia lub też sposób omówienia doświadczenia (najczęściej ukierunkowana „rundka” to np.: „odkryłem, że...”; „podczas zabawy czułem się jak...”; „podczas zabawy dowiedziałem się, że...” itp.).

Podstawową formą aktywności grupy socjoterapeutycznej są zabawy o charakterze ludycznym, wychowawczym (tzw. pedagogika zabawy) oraz terapeutycznym. Zabawa to spontaniczna, swobodna i dobrowolna aktywność podejmowana dla zadowolenia, przyjemności i radości (Sawicka, 2004b). Dostarcza uczestnikom odprężenia i wielu pozytywnych przeżyć. Większość zabaw jest przeznaczona dla grup, choć niektóre z nich mogą być przeprowadzane w parach lub trójkach. W naturalnych warunkach społecznych zabawa dzieci wynika z potrzeby chwili, w celowo zaś organizowanej aktywności wypływa z potrzeb ludycznych młodego człowieka i ż tych, które są dla niego charakterystyczne na danym etapie rozwoju. I tak, dzieci małe (przedszkolaki i uczniowie młodszych klas szkoły podstawowej) preferują zabawy odwołujące się do sprawności motorycznej, dzieci starsze wybierają zorganizowane zabawy rywalizacyjne, umożliwiające zaistnienie w grupie rówieśniczej, młodzież zaś już w większym stopniu jest skłonna do autorefleksji i poszukiwania swojego miejsca w świecie. W czasie trwania zabawy dziecko jest beztroskie, czerpie z niej radość, uwalnia się od społecznie określonych zadań szkolnych lub domowych, od zdarzeń życia codziennego, od - niekiedy surowych - wymagań stawianych przez otoczenie lub przez samych siebie, od podejmowania decyzji itd. Zabawa pełni także funkcje dydaktyczne i socjalizacyjne. W niej to bowiem dzieci odtwarzają pewne fragmenty rzeczywistości, potem je modyfikują, co daje poczucie wpływu i kontroli nad nimi. W zabawach grupowych zaś uczą się przestrzegania reguł, rozwiązywania powstających konfliktów, nawiązywania nowych kontaktów, poczucia wspólnoty. Inne z kolei sprzyjają ćwiczeniu spostrzegawczości, koncentracji uwagi, logicznego myślenia, sprawności werbalizacyjnej, świadomości własnego ciała itd. Spontaniczne zabawy w naturalnym środowisku przyczyniają się do rozwoju dziecka, są dla niego także źródłem nieskrępowanej radości z samej aktywności, swobodnej ekspresji oraz przyjemności bycia z innymi bez znaczących i długotrwałych zobowiązań.

Zabawa, ze względu na wyżej wymienione walory i funkcje, stanowi podstawę spotkań socjoterapeutycznych. Będą to więc zabawy znane dzieciom z ich codziennej aktywności. Będzie to także spontaniczna, radosna aktywność uczestników, często przybierająca postać grupowego szaleństwa, jak na przykład rzucanie poduszkami, baraszkowanie na materacach itp. Innym źródłem radości są śmieszne sytuacje wykorzystywane przez terapeutów z poczuciem humoru. Radość z aktywności wywołuje pozytywne emocje, które można uznać za najważniejszy czynnik leczący w socjoterapii. Zadbanie o owe dobre emocje staje się jednym z podstawowych zadań terapeutycznych. Rzadko bowiem towarzysząone dzieciom z urazami - są one zwykle smutne i spięte. Pozytywne emocje bowiem mogą zaowocować kształtowaniem się optymizmu i pozytywnego stosunku do życia, odnalezieniem perspektyw życiowych i wiary we własne siły. One też są barierą chroniącą przed depresją, bezradnością i wszechogarniającym brakiem nadziei, zwłaszcza w obliczu codziennych trudności życiowych. Socjoterapia to przestrzeń do przeżywania radości z kontaktu z innymi ludźmi, doświadczania uczucia serdeczności, zażyłości, satysfakcji, dumy z siebie i innych, a może nawet i triumfu, rozrzewnienia, ulgi, wzruszeń i zachwytu, przyjemności, czułości, beztroski, spokoju. Te pozytywne uczucia mogą towarzyszyć określonej sytuacji, obcowaniu z naturą lub sztuką mogą być związane z przeżywaniem samego siebie oraz relacjami z innymi — rówieśnikami i terapeutami.

Zabawy to nie tylko źródło pozytywnych emocji, lecz także instrument scalania grupy i uruchomienia procesów grupowych. Jedne służą poznaniu się uczestników grupy, inne - instalowaniu norm, jeszcze inne - kształtowaniu poczucia bezpieczeństwa w grupie i rozwiązywaniu powstających problemów zewnętrznych.