Bez nazwy 18

66 Terapia dzieci i młodzieży

się w sferze edukacji. Chodzi tu nie o wiedzę o świecie kultury, przyrody, którą przekazuje szkoła, lecz między innymi o podstawowe wiadomości na temat negatywnych zjawisk, które bezpośrednio dotyczą młodych ludzi. A będą to między innymi: choroba alkoholowa i inne uzależnienia; gdzie szukać pomocy, gdy jej będę potrzebować; jak zadbać o siebie i swoje bezpieczeństwo, gdy nie można liczyć na dorosłych; bezpieczeństwo na ulicy; kontakty z obcymi dorosłymi na ulicy i w Internecie; jak zadbać o swoje zdrowie itp. Bierze się więc pod uwagę nie tylko potrzeby poznawcze dzieci związane z ich wiekiem (na przykład rola przyjaźni w życiu człowieka), lecz także tematy, które należy uznać za niezbędne ze względu na specyfikę sytuacji. Znaczna część dzieci boryka się z problemem uzależnienia, nie rozumiejąc swoich rodziców. Nie jest im także obca samotność czy brak dostatecznej opieki ze strony dorosłych. Pozostawione same sobie często są narażone na niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub życia ze względu na wymuszoną samodzielność w wykonywaniu zadań niedostosowanych do ich wieku. Na przykład niektóre z nich są zmuszone gotować posiłki - łatwo więc

0    poparzenie czy pożar itp. Inne, uciekając z domu lub spędzając znaczną część czasu na ulicy, mogą się stać ofiarą wypadku drogowego czy przestępstwa. Wiele z nich, łącząc się w grupy, często niejednorodne pod względem wieku, naraża się na podjęcie aktywności przestępczej.

Zadaniem socjoterapii jest także pomoc dziecku w jego rozwoju osobistym

1    społecznym (Sawicka, 2004a). W istocie, u dzieci z grup ryzyka ulega on poważnemu zakłóceniu ze względu na niekorzystne warunki wychowawcze, a często także fizyczne (złe odżywianie, choroby, niedobór snu). Jest zwykle zahamowany w stosunku do potencjalnych zdolności lub przewidywanych właściwości dla danego wieku. Spotkania socjoterapeutyczne stają się więc okazją do zdobywania nowych doświadczeń związanych z własnym, ja”, czyli rozwojem i kształtowaniem się osobowości. Stanowią one płaszczyznę odkrywania własnych cech i zdolności, rozwijania zainteresowań, kształtowania własnej odrębności na tle podobieństwa z innymi, uświadomienia sobie swoich słabych i mocnych stron i wypracowania określonego stosunku do samego siebie.

Podstawowym zaś celem omawianej tu formy psychokorekcji jest proces leczenia. Sprowadza się on do tworzenia podczas spotkań grupowych sytuacji sprzyjających korygowaniu doświadczeń urazowych i wykorzystywaniu w tym samym celu spontanicznie pojawiających się wydarzeń interpersonalnych. Owe sytuacje, zgodnie z wcześniej przyjętymi założeniami, niosą ze sobą określone treści, przeciwstawne urazowym sądom poznawczym o samym sobie, oraz pozytywne emocje, co z biegiem czasu powinno przynieść zmiany w zachowaniu.

Rola pozytywnych emocji w procesie socjalizacji wydaje się nieoceniona. Wielu badaczy emocji twierdzi, że jednym z antidotów na destrukcyjne przeżycia są pozytywne stany pobudzenia. Doświadczanie ich podczas socjoterapii to próba nie tylko odwrócenia uwagi od niszczących emocji i zdarzeń urazowych, ale przede wszystkim idąca za nimi informacja o tym, że wszystko przemija, nawet złość, wstyd, niepokój, a pozytywne emocje: radość, duma, satysfakcja, życzliwość, współczucie, są także udziałem ludzkiej egzystencji. Jeśli przyjmiemy, że dziecko przywiązuje się do sprawcy swego nieszczęścia i do urazowego doświadczenia, to być może pozytywne doświadczenia emocjonalne wywołują podobny stan rzeczy. Wydaje się, że pozytywne emocje, które powstają podczas spotkań terapeutycznych, analizowane i pielęgnowane, mogą wnikać w strukturę ,ja” rozwijającego się człowieka, czyniąc go bardziej odpornym na wszelkie negatywne zdarzenia bądź ochraniając go przed wiktymizacją.

Doświadczaniu pozytywnych emocji powinno także towarzyszyć odreagowanie emocjonalne. Sprzyja ono uwalnianiu się od destrukcyjnych emocji, tak charakterystycznych dla dzieci po urazach emocjonalnych. W niekorzystnych warunkach dzieci ujawniają trudne emocje poprzez nagłe wybuchy silnego uczucia (na przykład gniewu, złości, smutku), hałaśliwe zachowania (te bywają formą zwrócenia uwagi na siebie lub zagłuszeniem doskwierającego bólu psychicznego), ucieczkę w świat fantazji lub izolację psychiczną i fizyczną, ogólną apatię, obarczanie winą innych i atakowanie ich. W warunkach terapeutycznych odreagowaniu emocjonalnemu służy przede wszystkim możliwość wyrażenia swojego bólu w formach bezpośrednich (na przykład w rozmowie) i pośrednich (rysunek, opowiadanie, bajka itp.) w bezpiecznej i życzliwej atmosferze. Gromadzona energia może także znaleźć swoje ujście w zabawie, w wykonywaniu zadań grupowych, w śmiechu, płaczu oraz w różnej aktywności charakterystycznej dla danego etapu rozwojowego. Redukcji napięcia służą także techniki relaksacyjne.

Spotkania socjoterapeutyczne powinny stwarzać warunki do pozytywnych przeżyć, do uwolnienia się od licznych napięć, swobodnego wyrażania emocji destrukcyjnych i pozytywnych. Chodzi bowiem o to, by dzieciom towarzyszył dobry nastrój, choć też nie za wszelką cenę. Ważne jest tu rozumienie negatywnych przeżyć dzieci i udzielenie im pomocy w uwolnieniu się od nich podczas spotkań w formie, na przykład, ich wyrażenia czy „przyglądania się” danemu doznaniu.