Bez nazwy 16

64 Terapia dzieci i młodzieży

korekcyjne przeciwstawne do treści urazowych. Następnie projektuje zestaw gier, zabaw, ćwiczeń sprzyjających powstawaniu doświadczeń dziecka zgodnych z treścią korekcyjną.

Poznaniu dziecka służy zebranie danych od opiekunów dziecka - rodziców, nauczycieli, pedagoga szkolnego - oraz własna obserwacja podczas pierwszych spotkań grupowych i indywidualnej rozmowy z potencjalnym uczestnikiem terapii. Wżbogaceniu wiedzy o dziecku sprzyja też znajomość jego sytuacji rodzinnej i występujących w niej problemów. W trakcie kontaktu z dzieckiem staramy się także zorientować, jakie emocje najczęściej mu towarzyszą. Wyrażająsię one w mowie ciała, w paralingwistycznych aspektach mowy, w treści komunikatów itd. Służą temu również określone gry, zabawy i ćwiczenia. Hipotetyczne sądy urazowe precyzujemy na podstawie ciągłej obserwacji dziecka w trakcie kontaktu i specjalistycznej wiedzy, zwłaszcza z zakresu psychologii klinicznej i rozwojowej. Ulegają one jednak weryfikacji, a nawet przeformułowaniu w trakcie cyklu spotkań grupowych.

Istotę diagnozy socjoterapeutycznej ilustruje poniższy przykład. Uczestnikiem jednej z grup terapeutycznych była 12-letnia dziewczynka zakwalifikowana jako osoba bardzo nieśmiała. Oto jej charakterystyka: w klasie rzadko się wypowiada z własnej inicjatywy, co prawda pytana odpowiada, mówi jednak cicho i krótko. Wyraźnie izolowana w klasie, także w grupie terapeutycznej. Często jest atakowana przez kolegów. Mówią o niej pogardliwie, nie chcą z nią przebywać, bawić się. Wycofująca się w kontaktach z dorosłymi i rówieśnikami. Uległa wobec innych, jest też agresywna wobec słabszych. Używa wulgarnego języka. Z trudem podejmuje się samodzielnego wykonania jakiegoś zadania. Zachęta i udzielenie pomocy w pierwszej fazie jego wykonywania powoduje, że kontynuuje je i kończy. Dorosłych traktuje jak intruzów, nie utrzymuje z nimi kontaktu wzrokowego. Jest lękliwa, ma trudności z wypowiadaniem się. Na zajęcia terapeutyczne przychodzi systematycznie i chyba czuje się coraz lepiej, choć z trudem dzieli się swoimi doświadczeniami. Jest bardzo smutna; uzdolniona plastycznie. Rodzice dziewczynki są bezrobotni. Ma dwie młodsze siostry. Matka zachowuje się niezrozumiale, osobliwie, co może sugerować kłopoty ze zdrowiem psychicznym. Dziewczynka chodzi ubrana dziwacznie i niestosownie do sytuacji społecznej (np. dziurawe buty i koronkowa sukienka). Matka stosuje kary fizyczne (np. ciągnie za ucho), ośmiesza dziecko. Dziewczynka zaniedbana opiekuńczo i wychowawczo.

Problemy, na. które wskazuje zachowanie dziewczynki, określono następująco: wycofanie z kontaktów z rówieśnikami i z dorosłymi; nie broni się, gdy jest atakowana przez innych; w sytuacjach ekspozycji publicznej, w obliczu oceny ze strony dorosłych zamiera, staje jak słup.

Zachowania dziewczynki i jej spontaniczne wypowiedzi świadczą o tym, że dziecku towarzyszy przede wszystkim poczucie wstydu za matkę, za siebie i, być może, za całą rodzinę, zażenowanie i skrępowanie. Obawia się ośmieszenia, zwłaszcza w grupie rówieśników. Cechuje ją poczucie samotności i lęk przed nawiązywaniem kontaktów.

Hipotetyczne sądy urazowe sformułowano w taki oto sposób: „Jestem do niczego”; „nikt mnie nie lubi”;, jestem inna i gorsza”; „wszyscy widzą i wiedzą, że jestem inna, gorsza”. Sądy korekcyjne przyjmują zaś następującą postać: „Są tacy dorośli, którzy mnie lubią”; „mam mocne strony”; „umiem rysować”; .jestem też podobna do innych”; „mam takie cechy, które podobają się innym”.

Podczas zajęć grupowych miało miejsce wiele ważnych dla dziewczynki sytuacji (Kalinowska, Badurzyńska, 2004). Okazało się bowiem, że dziewczynka dość często otrzymywała pozytywne informacje od swoich kolegów, w tym od chłopca znaczącego w grupie. Odkryła swoje zdolności rysunkowe i sprawność fizyczną co zostało docenione przez rówieśników i terapeutów. Spotkała się także z oznakami sympatii i troski ze strony niektórych kolegów oraz terapeutów. Był to też czas na przeżywanie pozytywnych emocji: radości, ulgi, satysfakcji, odprężenia i wyciszenia. Zajęcia socjoterapeutyczne dały dziecku szansę na zgromadzenie odmiennych, bo przeciwstawnych do urazowych, doświadczeń związanych z własną osobą. Zdarzenia interpersonalne, które miały miejsce podczas terapii, nie potwierdziły jej oczekiwań i wyobrażeń wynikających z jej codziennego życia i, wybiórczo bądź w szerszym zakresie, przez owo naturalnie biegnące życie (szkolne, rodzinne, rówieśnicze) wzmacnianych.

Cele socjoterapii

Pracę terapeutyczną z dziećmi mającymi doświadczenia urazowe, z dziećmi, których zachowanie wskazuje na problemy natury psychologicznej, ukierunkowuje diagnoza socjoterapeutyczna każdego uczestnika socjoterapii. Jednak mając wiedzę o trudnych sytuacjach dzieci i ich potrzebach, można sformułować kilka podstawowych celów spotkań socjoterapeutycznych. Część z nich mieści