Image 02 (14)

wiska geograficznego, poznajemy świat i przystosowujemy go do potrzeb człowieka. Zatem dzięki nauce społeczeństwa osiągają coraz wyższy poziom rozwoju gospodarczego, społecznego, kulturalnego i ustrojowo -politycznego. Gdyby nic było nauki, nic byłoby tak szybkiego rozwoju, jaki osiągnęła i osiąga nadal ludzkość.

Metodologia nauk zajmując się czynnościami poznawczymi badań naukowych i wytworami owych zabiegów poznawczych, daje jednocześnie teoretyczne podstawy, ukierunkowuje podejmowane przedsięwzięcia bada-wcze, stwarzając zarazem dla nich odpowiednie „narzędzia”. Można w związku z tym wyodrębnić w metodologii dwa sposoby badań dających podstawę do podziału lej nauki na dwa działy:

1)    metodologię opisową zajmującą się opisem .czynności poznawczych oraz ich wytworów,

2)    metodologię normatywną ustalającą i zestawiającą normy właściwego postępowania badawczego.

Metodologia normatywna stara się również ukazywać rozwój danej nauki i drogi jej dalszego postępu.

Nie jest to jedyny podział wewnętrzny, jaki można wyodrębnić w metodologii. Dalszy podział związany jest z różnymi dziedzinami nauki, do których metodologia musi się przystosować. Mamy w związku z tym ogólną metodologię nauk i metodologie szczegółowe. Metodologia ogólna nie jest bowiem nauką samą w sobie, korzysta z wielu nauk powstałych wcześniej czy później. Przy tym należy podkreślić, że występujące odrębności w poszczególnych dziedzinach nauk, z których korzysta ogólna metodologia, nie powodują konieczności tworzenia jakichś odrębnych metodologii, choć przedmiot badań może być odmienny, jak np.: fizyka, historia, chemia, matematyka, biologia, geografia, geologia itd. Raczej należy mówić w tym przypadku o częściach składowych metodologii nauk. W czasie badań metodologicznych nad określoną dyscypliną naukową, owe składowe części metodologii ogólnej biorą czynny udział, uwzględniając w przypadku uwidaczniających się różnic specyfikę badanej nauki i wynikające z niej różnice w narzędziach badawczych. Należy bowiem pamiętać o pewnych uniwersalnych prawidłach metod badawczych, które „pasują" i są uwzględniane we wszystkich dyscyplinach naukowych.

Przedmiotem badań ogólnej metodologii jest cala pojmowana przez nas rzeczywistość, czyli wszystkie możliwe dziedziny wiedzy. Rzeczywistość ta dzieli się na poszczególne dziedziny i dla każdej z nich istnieje cząstka (większa lub mniejsza) uniwersalnych prawidłowości metod badawczych, wypracowanych przez metodologię ogólną. Oczywiście, że im bardziej zbliżamy się do rozpatrywania poszczególnych nauk, dziedzin czy grup, tym te różnice będą większe. W związku z tym istniała konieczność stworzenia dla wyodrębniających się d/.iedzin nauki nowych, ale związanych z ogólną metodologią, teorii naukowych i metod badawczych uwzględniających specyfikę każdej z nich. Oczywiście istnieje problem, na ile i w jakim stopniu narzędzia badawcze ogólnej metodologii mogą być stosowane i wykorzystywane w metodologiach poszczególnych dyscyplin naukowych i w jakim zakresie należy je adoptować. Istnieje jednak niezaprzeczalna pewność, że ustalając zakres zainteresowań metodologicznych i narzędzi pracy metodologii szczegółowych, muszą być brane pod uwagę zasady i prawidła teoretyczne i praktyczne ogólnej metodologii nauk. Doskonalsze wyniki badawcze przy rozpatrywaniu określonych problemów osiąga się także przez.korzystanie z narzędzi badawczych różnych pokrewnych nauk. Stąd wynika potrzeba poznania ich i nabycia umiejętności poslugiwaniąsię nimi.

Na powyższym tle rodzi się pytanie - w jakim stosunku są do siebie metodologia nauk i historia nauki? Czy nie należałoby ją włączyć w zakres ogólnej metodologii nauk, skoro także i ona oprócz opisu stosuje w niektórych dziedzinach metody dochodzenia do twierdzeń naukowych. Historycy są na ogól zgodni, że byłoby to możliwe jedynie w przypadku, gdyby metodologię nauk rozpatrywać w sposób bardzo szeroki. Przy obecnym natomiast stanic wyodrębniających się wielu dyscyplin naukowych z własnymi metodami pracy naukowej, ogólna metodologia nauk uwzględnia historię nauki, podobnie jak wicie innych dyscyplin, w jej aspekcie węższym, to jest w wykorzystywaniu jej metod badawczych.

2. Metodologia historii

Opierając się o powyższe wywody uznajemy metodologię historii juko część składową ogólnej metodologii nauk. uwzględniającą w procesie badawczym wszystkie przydatne normy postępowania naukowego ogólnej metodologii (działu metodologii normatywnej). Oczywiście historia jako wyodrębniona dziedzina wiedzy naukowej wypracowała także własne normy poprawnego postępowania naukowego przydatne na jej zakreślonym polu działania. Nim przejdziemy do omówienia problematyki metodologii historii, warto zwrócić uwagę na kształtowanie się jej terminologii, która jak się zdaje do chwili obecnej nie jest ostateczna. Joachim Lelewel, który cale swe życie poświęcił rozwijaniu i popularyzowaniu tej dyscypli-