Image 72

marginalny zaczyna spadać szybciej aniżeli produkt przeciętny (PM < PP). Zrównanie się PM z PP następuje wówczas, kiedy produkt przeciętny osiąga maksimum.

Powyższe zależności między PM i PP nie są przypadkowe i wynikają z matematycznego powiązania jakie łączy obydwa produkty. Produkt marginalny pracy równa się produktowi przeciętnemu plus zmiana produktu przeciętnego pomnożona przez liczbę pracowników (L):

PM_l = PP_L + APP_L • L

APP_l staje się ujemny wówczas, kiedy zmiana zatrudnienia o jednego pracownika zmniejsza przeciętną produkcyjność wszystkich zatrudnionych. W przykładzie liczbowym APP_l przybiera wartość ujemną kiedy dodajemy siódmego pracownika.

Posługując się powyższym równaniem obliczymy PM przy zatrudnieniu 7 pracowników. Produkt przeciętny 7 pracowników wynosi 9 tys. telewizorów. Zmiana PP przy wzroście zatrudnienia z 6 do 7 pracowników wynosi: 9-11 = - 2. Mnożąc - 2 przez 6 otrzymujemy: - 12. Stąd produkt marginalny wynosi: PM_L = = 9 + (- 12) = - 3.

Równanie produktu marginalnego pozwala wyjaśnić zależności między PM i PP, które widoczne są na wykresie.

PMl > PPL	zawsze, kiedy produkt przeciętny rośnie
PMl < PPL	zawsze, kiedy produkt przeciętny spada

Dlatego też krzywa PM znajduje się powyżej krzywej PP wówczas, kiedy ta ostatnia rośnie; kiedy krzywa PP spada wtedy krzywa PM znajduje się poniżej. Istnieje tylko jedna sytuacja, w której PM = PP. Zachodzi ona wówczas, kiedy ostatnie wyrażenie równania równa się zeru. Ma to miejsce w maksymalnym punkcie na krzywej produktu przeciętnego.

PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW

Zmiany produktów całkowitego, przeciętnego i marginalnego opierają się na prawidłowości zwanej prawem malejących przychodów lub prawem malejącego produktu marginalnego.

Spoglądając na analizowany dotychczas przykład liczbowy zauważamy, iż zwiększając nakład czynnika zmiennego (zwiększając zatrudnienie) produkcja całkowita wzrasta nierównomiernie - najpierw wzrasta bardziej niż proporcjonalnie w stosunku do nakładu czynnika zmiennego, później zaczyna wzrastać mniej niż proporcjonalnie. Konsekwencją tego są zmiany produktu przeciętnego i produktu marginalnego, które początkowo rosną, a później, po osiągnięciu swych wielkości maksymalnych, zaczynają spadać.

Szczególne znaczenie ekonomiczne posiada zmniejszający się produkt marginalny (PM). Oznacza to, że od pewnego momentu procesu produkcyjnego dalsze zwiększanie nakładu czynnika zmiennego przynosi coraz mniejsze efekty w postaci przyrostu produkcji. Gdyby powyższa prawidłowość nie występowała w świecie ekonomicznym, wówczas nie istniałby problem gospodarowania.

Przypuśćmy, że każdy kolejny kilogram nawozu stosowany na 1 hektar nieustannie zwiększa produkcję zboża. Oznacza to, że każdy dodatkowy kilogram nawozu zwiększa produkcję zboża bardziej aniżeli poprzedni kilogram nawozu. Gdyby tak było, wówczas stosując dostatecznie duże ilości nawozów rozwiązalibyśmy problem wyżywienia w skali światowej - osiągnęlibyśmy stan obfitości, a konieczność gospodarowania czy kwestia efektywności ekonomicznej straciłyby sens.

Tak jednak nie jest, bowiem w rzeczywistości gospodarczej PM nie wzrasta nieustannie, lecz po osiągnięciu punktu maksymalnego zaczyna spadać. Dlaczego tak się dzieje?

Przypomnijmy, że analizujemy zmiany produkcji zachodzące pod wpływem zmiany jednego czynnika produkcji (np. zmiany zatrudnienia) przy założeniu, że inny czynnik (kapitał lub ziemia) są stałe. Przez cały czas mamy do czynienia z tym samym nakładem kapitału (lub ziemi), natomiast liczba zatrudnionych nieustannie zwiększa się. Jeżeli zasób kapitału (obszar ziemi uprawnej) pozostaje taki sam, wtedy każdy pracownik będzie pracował przy pomocy coraz mniejszego zasobu kapitału.

Wyobraźmy sobie zbieranie truskawek na plantacji 1 hektara. Zbierający mają do dyspozycji określoną, stałą ilość koszyczków. W pewnym momencie będzie więcej pracowników aniżeli koszyczków i koszyczki będą musiały być rozdzielane. W tym właśnie momencie marginalny produkt pracy zacznie spadać.

Prawo malejących przychodów: zwiększając nakład czynnika zmiennego (przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe) osiągamy taki punkt, po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Produkcyjność kolejnego czynnika zmiennego zmniejsza się - PM maleje.

Prawo malejących przychodów mówi nam, że nie jest możliwe ciągłe dodawanie czynników zmiennych do jednego lub kilku czynników stałych i osiąganie nieustannie coraz większej produkcyjności.

PRODUKT PC, PP I PM: PREZENTACJA GEOMETRYCZNA

Przyjmując istnienie prawa malejących przychodów przedstawimy uogólnione przypadki krzywych produktu całkowitego, przeciętnego i marginalnego. Ponieważ produkty przeciętny i marginalny obliczamy wychodząc od produktu całkowitego, stąd krzywe PP i PM można wyprowadzić z krzywej produktu całkowitego. Produkt całkowity (PC) wzrasta w wyniku ciągłego zwiększania nakładu czynni-

145