img002 (59)

badawczą w naukach społecznych. Przyjmowanie jej oznacza przede wszystkim koncentrowanie się na zagadnieniach związanych z: procesami definiowania politycznego statusu jednostki, równowagą między prawami a obowiązkami obywateli oraz napięciem między formalną równością statusu politycznego a nierównościami klasowymi.

Na pozór „obywatelstwo społeczne” brzmi jak pleonazm. Jednak przedmiotem mojej uwagi jest status obywatela określany przez, jak nazywa to T. Marshall „trzeci element obywatelstwa” - tj. prawa społeczne „od prawa do odrobiny dobrobytu ekonomicznego i bezpieczeństwa, do prawa pełnego udziału w społecznym dziedzictwie i prowadzenia życia cywilizowanej istoty stosownie do standardów panujących w społeczeństwie”'. Socjologowie niezwiązani z polityką społeczną są raczej skłonni mówić o tym składniku obywatelstwa „socjalny” , jednak teoretycy polityki społecznej wskazują na zawężający sens tego słowa, sugerujący jedynie działania opiekuńcze, w tym szczególnie adresowane do najbiedniejszych.^{1 2 3 4} Tymczasem w ujęciu T. Marshalla „trzeci element” obywatelstwa oznacza oparte na uniwersalistycznej formule publiczne usługi, w tym edukację, a sam autor dystansował się wobec koncepcji redukowania wymiaru społecznego obywatelstwa do działań pomocy społecznej⁵.

Kategoria obywatelstwa społecznego jest już silnie włączona w teorię nauki o polityce społecznej. Do jej obecności w tej dyscyplinie przyczyniła się m in. szeroko omawiana praca T. H. Marshalla ,,Citizenship and Social C/ass”, w której autor wyjaśnia sens państwa opiekuńczego w kategoriach „dopełniania” statusu obywatela przez prawa społeczne. Prawo do pomocy społecznej i powszechna bezpłatna edukacja traktowane są przez niego m.in. jako gwarancja możliwości faktycznego korzystania z praw cywilnych i politycznych. Obywatelstwo lokalizowane jest przy tym w polityce społecznej w szerszym kontekście myśli politycznej, m.in. jako kategoria wyjaśniająca wkład państwa w tworzenie dobrobytu, sens mobilizacji klasy robotniczej, wykazująca napięcia ze:    spójnością

społeczną, czy gender i społeczeństwem wielokulturowym.⁶

Proponowana przeze    mnie    kategoria „lokalnego wymiaru

obywatelstwa społecznego”    jest    próbą dostarczenia względnie

kompleksowej perspektywy teoretycznej do opisu i wyjaśniania zróżnicowania lokalnej polityki społecznej. Ma ona na celu uzupełnienie istniejących podejść, koncentrujących się m.in. na: formalno-prawnej analizie instrumentarium samorządu w polityce społecznej,⁷ analizie związków między tradycją regionów i kulturowym dziedzictwem a

2

1

dokonywane przede wszystkim w płaszczyźnie jurydycznej". J. Raciborski pisze w tym kontekście o „ekspansjonizmie prawniczym". Por. J. Raciborski, Obywatelstwo w perspektywie socjologicznej. PWN, Warszawa 2011, s. 56.

2

   T. H. Marshall, Obywatelstwo i klasa społeczna, „Zoon Politikon” nr 1/2010, tłum. A. Manterys (na podst.: T. H. Marshall, Citizenship and Other Essays. Cambridge, The University Press, 1950, ss. 10-45), s. 135.

3

   Jak czyni to np. A. Manterys w tłumaczeniu T. H. Marshalla, Ibidem.

4

   Wyczerpująco pisze o tym K. Zamorska, argumentując na rzecz kategorii „praw społecznych”, a nie „praw socjalnych” w nauce o polityce społecznej. Por. K. Zamorska, Prawa społeczne jako program przebudowy polityki społecznej. WUWr, Wrocław 2010. s. 26. Także w tłumaczeniu tekstu T. H. Marshalla K. Fricske używa pojęcia „społeczny”, a nic jak A. Manterys „socjalny” element statusu obywatela. Por. T. H. Marshall, Ćlass Citizenship and Social Development. W: Welfare stale. Historia, kryzys i przeszłość nowoczesnego państwa opiekuńczego, wybór i tłumaczenie tekstów na prawach rękopisu. Inst. Socjologii UW, Warszawa 1997. Jednak np. R. Szarfcnberg posługuje się pojęciem „obywatelstwa socjalnego", por. R. Szarfcnberg, Krytyka i aftrmacja polityki społecznej. IFiŚ PAN. Warszawa 2008, s. 293.

5

^s M.in. opisując rolę edukacji publicznej. T. H. Marshall, Class, Citizenship.... op, cit.. s. 40.

6

   Literatura podejmująca tę problematykę jest bardzo rozległa. Do klasycznych rozpraw już. rozpraw na ten temat należą m.in. prace: J. Barbalet, Citizenship, Milton Keynes, 1988, R. Bcndix, Citizenship and nation-huilding: stttdies of our changing order. J. Wiley and Sons. Nowy Jork 1964. W Polsce ukazały się w ostatnich latach m.in. poświęcone obywatelstwu publikacje: J. Raciborski, Obywatelstwo w perspektywie..., op. cit., K. Zamorska, Prawa społeczne jako program..., op. cit., K. Trzciński, Obywatelstwo u> Europie, Scholar Warszawa 2006. Tożsamość i obywatelstwo tr społeczeństwie wielokulturowym, E. 01cksv (red.). PWN, Warszawa 2008.

7

   Takie podejście przyjmuje m.in. B. Rysz-Kowalczyk, w: Samorząd terytorialny wobec ubóstwa i wykluczenia społecznego. Model instytucjonalno-prawny. W: Polityka publiczna wobec ubóstwa i wykluczenia społecznego. R. Szarfenbcrg, C. Żolędowski, M. Thciss (red.). IPS UW, Elipsa, Warszawa 2010, Polityka społeczna gmin i powiatów. Kompendium wiedzy o instytucjach i procedurach. IPS UW, Elipsa, Warszawa 2011,