img004 (104)

310 Umberto Eco

stykę wspólną dla wszystkich „symboli”, które poddaje analizie, trzeba by powiedzieć, że charakterystyka ta jest taka sama jak w przypadku znaku: to znaczy jest nią fakt, że aliąuid siat pro aliguo. Wystarczyłoby wtedy powiedzieć, że₍syndtol4ii^sKanyjestj»-ws.7.p jnke synonim znaku, a preferowany jest prawdopodobnie ze względu na swój „uczony” wygląd.

Na następnych stronach zostaną wzięte pod uwagę, poprzez szereg przybliżeń i wykluczeń, różne konteksty, gdzie „symbol" zastępuje w istocie „znak” lub rodzaj funkcji znakowej, o której była już mowa. W takim wypadku nie bytoby powodu, by zajmować się dłużej symbolem, jako że jednym z zadań leksykografii filozoficznej jest wyjaśnianie i ograniczanie liczby synonimów.

Jednak właśnie kierując się podejrzeniem pragmatycznym Firtha, wyodrębnimy w wyniku serii przybliżeń „twarde” jądro terminu „symbol”. Dokonamy próby wypracowania hipotezy, że to twarde jadro odnosi sie do nostawŁsematłteezno-magmatmztiei. !hpxąj:deoy^dujeiny..się.nazwa4-t-r-y-łre m-~s.-y-4ii.tu).i.Lmz.ja„y.jn. Następnie zidentyfikuje się serię kontekstów, w których termin „symbol” używany jest w jego ścisłym znaczeniu, jako bardziej lub mniej precyzyjna aluzja do użycia znaków według trybu symbolicznego. Zarówno wykluczając znaczenia synonimiczne, jak i definiując sposób symboliczny, zmuszeni będziemy wypracowywać typologię ogólną, która nie może korzystać ze wszystkich istniejących przykładów, zważywszy na to, że terminu „symbol” używają niemal wszyscy myśliciele w ciągu ostatnich dwóch tysięcy lat. Dlatego też przykłady zostaną wybrane ze względu na ich zdolność reprezentowania niezliczonych podobnych kontekstów, a z rozmaitych powodów „ekonomicznych” będzie można znaleźć odniesienia do Creuzera, nie zaś, na przykład, do Eliadego, do Ricoeura, a nie do fiachelarda itd.

2. PRZYBLIŻENIA I WYKLUCZENIA 2.1 Symbolika jako semiotyka

Istnieją przede wszystkim teorie identyfikujące aspekt symboliczny z obszarem, który określa się dzisiaj zazwyczaj jako aspekt semiotyczny. W tej perspektywie symboliczna jesL4»ttRałność, dzięki którejozłowiek.porządkuje złożoność swoich tloświarir.zeń, nr-aamzi.ijq.cJa.-w-struktury-znaczeń.-którym, odpowiadają SYStemy-Oznaczników. Tryb symboliczny nie tylko pozwala na „nazwanie” doświadczenia, lecz również na jego uporządkowanie i ustanowienie jako takiego, czyniąc je zjawiskiem możliwym do zakomunikowania i poddania procesom myślowym.

Zostało wykazane¹³, że na ogólnej strukturze symbolicznej opiera się teoria marksistowska, i to ona pozwala na zarysowanie dialektyki między bazą a nadbudową. Związki własności, równoważność między towarem a towarem oraz towarem a. pieniądzem są już rezultatem uformowania symbolicznego.

Tryb symboliczny i semiotyczny zostają również utożsamione w strukturalizmie Levi-Straussa: „Każda kultura może być postrzegana jako zbiór systemów symboli.cz nyeb, wśród których najważniejsze to język, zasady związków małżeńskich, związki ekonomiczne, sztuka, nauka, religia”¹³. Przedmiotem antropologii są modele, inaczej „systemy symboli, które przechowują charakterystyczne własności doświadczenia, ale w odróżnieniu od niego mogą podlegać manipulacji”". Homologie, możliwość transformacji struktur (pokrewieństwa, urbanistycznych, kulinarnych, mitologicznych czy lingwistycznych) powstają dzięki tętnu, że każda struktura zależy od ogólnej zdolności symbolicznej ludzkiego ducha, który organizuje całość własnego doświadczenia, posługując się modularni wspólnymi dla wszystkich.

W podobny sposób tryb semiotyczny pokrywa się z trybem symbolicznym u Pacana, Z trzech rejestrów pola psychoanalitycznego (wyobraźniowy, rzeczywisty i symboliczny) pierwszy odznacza się związkiem z obrazem „podobnego". Lecz podobieństwo u Lacana nie ma takiego samego charakteru jak w przypadku semiotyki ikonizmu; realizuje się ono w samym mechanizmie percepeyjriym. Związkiem podobieństwa (a zatem wyobraźniowym) jest relacja między podmiotem a jego odbiciem w fazie lustra, wyobraźniowy jest erotyczny lub agresywny związek znajdujący wyraz w reakcjach dualnych, do strefy wyobraźni należą przypadki izomorfizmu. W Seminairp o pismach technicznych Freuda Lacan analizuje obrazy wirtualne będące rezultatem projekcji, które pojawiają się i znikają w zależności od pozycji podmiotu, i. konkluduje, iż „w związku między wyobraźnią a rzeczywistością i w wynikającym z niego tworzeniu się świata wszystko zależy od pozycji podmiotu. A pozycja podmiotu |...| określana jest przede wszystkim jego miejscem w świecie symbolicznym, inaczej mówiąc, w świecie słowa”¹⁶. Rejestr trybu symbolicznego realizuje się jako prawo, a porządek trybu symbolicznego opiera się na Prawie \le Nom-du-Pere|.

Podczas gdy dla Freuda, lak zobaczymy, symbolika jest, zbiorem symboli ""iryi?.?.-nvch o sta.łvm znaczeniu fFreud podejmuje próbę stworzenia kodu symboli), Lacan nie

¹³ .1. Goux, Freud, Marx. Econnmie et symboligue, Paris 1073; R Rossi-Landi, Ił linguaggw como ławro e eonie nwcato, Milano 1968.

¹³ C. U1vi - Strauss, IntrodueMon a Viv.uvre de Marcel Mmrns, [w:| M. Mauss, Sacwlagir et. anthropo-logie, Paris 1950.

" C. Levi-SI;rauss, Discours om College de France, „ Annuaire dc 1’Ecoio Pratiąuc des 11aui.es Ktudna" 1960, sekcja 5.

¹⁵ Le s4ni.ina.ire de Jacgues Lacan, t. i; im eciits teeknigm de Freud (1053- 1954). Paris 1975.