img008

społecznego. Obniża się nastrój, spada inicjatywa i aktywność, co w rezultn cie prowadzi do pogorszenia jakości życia⁵⁶. Fałszywy pogląd, składający się na negatywny stereotyp (człowiek starszy powinien stale odpoczywać i prowadzić spokojny tryb życia), w wielu przypadkach doprowadził do mu notonnej, samotnej egzystencji człowieka starszego, do wycofania się ze spraw społecznych, rodzinnych, do zabijania sił witalnych, skrócenia życia, a nawet śmierci społecznej⁵⁷.

Z dyskryminacją ludzi w starszym wieku wiąże się zjawisko subkultury osób starszych, które polega na izolowaniu się przez nich od młod-a/.ycli generacji. Subkultura ta jest wyrazem opozycji osób starszych w sto siinkii do reszty społeczeństwa. Jej członków łączy świadomość przynależności do grupy dyskryminowanej. Subkultura osób starszych powstała głównie w wyniku wzrostu liczby osób starszych z właściwym im stylem życia oraz na skutek działania mechanizmów społecznych, które doprowadziły do umieszczenia ludzi starszych w ich własnej społeczności. Organizowanie specjalnych placówek i form zajęć tylko dla emerytów zrodziło u ludzi w starszym wieku poczucie przynależności do „drugiej kategorii obywateli”, żyjących w swoich gettach. Członków tej subkultury cechuje krytycyzm w stosunku do młodych, brak zainteresowania współczesnymi wydarzeniami i wycofanie się z pomocy rodzinie. Rozwojowi zjawiska subkultury sprzyja wydzielanie specjalnych miejsc zamieszkania dla osób starszych, powstawanie stowarzyszeń przeznaczonych wyłącznie dla ludzi starszych oraz spędzanie czasu wolnego tylko w gronie osób w starszym wieku⁵⁸.

W związku z „zagrożoną” pozycją ludzi starszych w społeczeństwie z inicjatywą i działaniem występują zarówno gerontologowie, jak i ludzie w starszym wieku. Ich wysiłki skupiają się obecnie nad zmianą negatywnego stereotypu starości; podkreślając, że' jest to obraz zbyt uproszczony, nieprawdziwy i krzywdzący ludzi starszych. Domagają się również usuwania zjawiska dyskryminacji (np. na rynku pracy), zapewnienia osobom starszym specjalnych usług i opieki społecznej, stworzenia możliwości podejmowania działalności honorowej, społecznej na rzecz społeczeństwa, a także dbania o poprawne relacje międzygeneracyjne na gruncie ogólnospołecznym

^r>1’ R. Grębowski, Psychospołeczne czynniki ryzyka w starości. W: Refleksje nad starością aspekty społeczne, edukacyjne i etyczne. Łódź 1992, s. 180; M. Susułowska, Psychologia .... s. 42; A. Tabaczkiewicz, Problemy starości..., s. 110; Trafiałek, Człowiek starszy..., h. 4.

^r,/ E. Trafiałek, Jakość życia na emeryturze - miarą kultury społecznej. „Praca Socjalna", 1994, nr 4, s. 14. E. Trafiałek twierdzi, że w świetle najnowszych badań o wiele zdrowszy od biernego trybu życia jest stres na umiarkowanym poziomie, który podtrzymuje młodość, motywuje do działania, aktywizuje i zmusza do wysiłku intelektualnego i fizycznego Tamże.

^r’^H I. Muchnicka-Djakow, Człowiek starszy w rodzinie i społeczeństwie. W: Gerontolo-pia... s. 151-152; Z. Zaorska, Dodać życia do lat. Lublin 1997, s. 31-32.

M u nowa umowa społeczna między generacjami). Niektórzy postulują prowadzenie specjalnego statusu dla osób starszych, np. poprzez wprowa-'I i ok' w życie tzw. kodeksu starości, inni uważają, że nie jest to konieczne,

■ In ą, aby ludzie starsi byli traktowani jak pozostali, ze wszystkimi prawami i przywilejami, jakie im przysługują. O ważnych inicjatywach międzynarodowych na rzecz człowieka starszego i jego praw pisze m.in. A A Zych. Wśród wielu projektów na szczególną uwagę zasługują m.in.: /wiązek Szarych Panter (Gray Panthers, założony przez Maggie Kuhn > 11(70 r., który zrzesza zarówno młodych, jak i starszych ludzi podejmują-

i    ycb działania zmierzające do zmiany traktowania osób starszych przez spo-li * .ciistwo), Amerykańskie Stowarzyszenie Emerytów {American Associa-linti o/' lietired Person), jak również proklamowanie przez Parlament

I    iimpcjski roku 1993 Światowym Rokiem Ludzi Starych czy przez ONZ mlui 1999 Międzynarodowym Rokiem Osób Starszych. W Polsce o godne mu i icc ludzi starszych w społeczeństwie zabiegają m.in. Związek Emery-111 w i Rencistów, Związek Inwalidów Wojennych, Związek Żołnierzy Armii • wujowej, kluby seniora⁵⁹.

„Marginalizacja społeczna” - określana jest w literaturze jako pro-

ii    prowadzący do stanu marginalności (marginesowości) lub jako stan H| stan nieuczestniczenia jednostek lub grup ludzkich w instytucjonalnym porządku społecznym bądź ograniczonego uczestnictwa)⁶⁰. Jednostki lub grupy podlegające marginalizacji społecznej nie mogą realizować swoich pi a w społecznych bądź odmawia się im tych uprawnień⁶¹. Czy ludzie starsi w Polsce jako grupa społeczna podlegają marginalizacji społecznej? Na to pvlunie wielu autorów odpowiada twierdząco (m.in. W. Pędich, B. Synak,

II    Szatur-Jaworska, E. Trafiałek). Niepokojący jest fakt, iż - jak podkreśla I Trafiałek - marginalizacja ludzi starszych, ich „wielopłaszczyznowe wy-lilurzenie ze społeczeństwa [...], stała się wszechobecna i mocno zakorzenio-iiii w społecznej mentalności”⁶².

/daniem W. Pędicha marginalizacja najstarszych Polaków wynika z ubó-Iwu tej grupy i złego samoorganizowania się⁶³. Również E. Trafiałek uwa-/.ii, iż główne przyczyny marginalizacji społecznej ludzi starszych tkwią w czynnikach ekonomicznych (niskie emerytury i renty) oraz w uwarunko-wiiniach społeczno-kulturowych (jak dezintegracja wspólnot globalnych

^fl" Aktywność ludzi starszych na przykładzie polskich i francuskich stowarzyszeń spo łoi znych. Pod red. M. Dzięgielewskiej, O. Czerniawskiej. Łódź 2000; N. Goodman, dz. cyt.

ISO; J. Halicki, Relacje między generacyjne..., s. 279; E. Trafałek, Jakość życia... u 11 13; A. A. Zych, Człowiek wobec starości..., s. 130-135.

¹¹⁰    J. Kwaśniewski, Przedmowa. W: Kontrola społeczna procesów marginalizacji. Poi ml .1. Kwaśniewskiego. Warszawa 1997, s. 7.

¹¹¹    E. Trafiałek, Marginalizacja ludzi starych a dylematy polityki społecznej. W: Działa iiir społeczne w pracy socjalnej na progu XXI wieku. Pod red. E. Kantowiez, A. Olubińskie Ho Toruń 2003, s. 471.

Tamże, s. 474.

^11:1 W. Pędich, Ludzie starzy..., s. 15.

8