img012 4

-iPpiłKT

mechanizm fizjologiczny polegający na obkurczeniu naczyń krwionośnych na powierzchni skóry (wazokonstrykcju obwodowa), nie wymagający istotnego wzrostu metabolizmu^ Wzrost tempa metabolizmu, jaki obserwowany jest po przekroczeniu dolnej temperatury krytycznej (dolnej granicy strefy tcrmoneutralnej; Ryc. 4) zachodzi dzięki fizjologicznym mechanizmom termoregulacji: termogenezie drzeniowej i/luh termogenezie bezdrźeniowej. Tcrmogeneza d rżeń iowa\jest wynikiem aktywności mięśniowej nie związanej z pracą mechaniczną (np. lokomocją^ Polega ona na szybkich równoczesnych skurczach różnych mięśni. Dla małych zwierząt drżenie jest niezwykle kosztowne, gdyż wymaga dużych nakładów energii a ponadto przyspiesza utratę ciepła na skutek konwekcji wymuszonej^ (wzmożony ruch powietrza wokół drżącego ciała). Produkcja ciepła podczas termogenezy drżeniowej jest jednak co najwyżej pięciokrotnie wyższa od obserwowanej podczas metabolizmu standardowego.

1 Inną reakcją mięśni na działanie chłodu jest wzrost napięcia czyli tonusu mięśniowego) który można jednak wykryć tylko przy pomocy elektromiografii (EMG).

^Tcrmogeneza bezdrżeniowa została zdefiniowana jako "mechanizm zamieniający energię chemiczną w cieplną dzięki procesom, które nie angażują skurczów mięśni"|Zachodzi ona w brunatnej tkance tłuszczowej i dlatego ograniczona jest do zwierząt, u których tkanka ta występuje czyli dc/ssakówAPolega ona na rozprzężeniu fosforylacji oksydacyjnej, dzięki czemu[mnicj energii wiązanej jest w ATP a więcej uwalniane jest w formie ciepła^. Lfcrmogcncża ta jest bardzo wydajnaji niezwykle istotna u noworodków oraz u zwierząt (jąrzemiennocieplnycj}. I tych ostatnich umożliwia bowiem wy budzenie się ze stanu odrętwienia^ kiedy to temperatura ciała musi w szybkim tempie podnieść się z poziomu kilku czy kilkunastu stopni do około 37°C.

Mechanizmy obrony przed przegrzaniem

Podobnie jak w przypadku narażenia na stres zimna, również podczas ekspozycji na wysokie temperatury otoczenia, zwierzęta w pierwszej kolejności wykorzystują termoregulację behawioralną. Są to m.in. zmiany postawy ciała (np. odsłanianie słabo owłosionych części ciała), wyszukiwanie odpowiedniej niszy ekologicznej (ucieczka do chłodniejszych, zacienionych schronień), kąpiele wodne i błotne. Zachowania te mają na celu zwiększenie utraty ciepła. \

Gdy jednak fiirmoregułacja behawioralna jest niewystarczająca do rozproszenia nadmiaru ciepła) po przekroczeniu górnej temperatury krytycznej (Ryc. 4) uruchamiane są mechanizmy fizjologiczne^Najpierw dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych na powierzchni skóry 1 (wazodylatacja obwodowa), co nie wymaga istotnego wzrostu metabolizmu. W następnej kolejności uruchamiane są inne mechanizmy.

(^Parowanie jest jedyną metodą rozpraszania ciepła, gdy temperatura otoczenia jest równa bądź wyższa od temperatury powierzchni ciała. Istnieją 4 sposoby , dzięki którym parowanie może zostać wykorzystane do rozpraszania ciepła. Są to: pocenie się. zianie, dyfuzja i ślinienie. ^

\ Pocenie się to wydzielanie wodnistego płynu przez gruczoły potowe i wydalanie go na '-"'powierzchnię skóry. Parowanie potu umożliwia odprowadzenie ciepła. Pocenie nie występuję u ptaków' i wielu ssaków. \

Zianie (dyszenie) to płytkie oddechy o dużej częstotliwości. Ciepło rozpraszane jest wskutek parowania śliny i wody z przestrzeni nosowo-gardłowych i tchawicy^ Ten sposób rozpraszania ciepła występuje jużj^u gadów oraz jest powszechny wśród ptaków i ssakówj Ponadto ujgtaków występuje tzw. trzepotanie podgardla czyli szybkie drgania dna jamy gębowej i górnej części gardła, j '