img024 (76)

m in. Baśń o rybaku i złotej rybce, Bajka o carze Sał-tanie, Baśń o śpiącej królewnie i siedmiu junakach, a także W. Żukowskiego i P. Jerszowa nawiązujących do poetyki najwybitniejszego rosyjskiego romantyka. Utwory wspomnianych pisarzy przyswojone zostały naszej literaturze stosunkowo późno, bo dopiero po 1945 r., a dokonało się to za sprawą znakomitych przekładów Brzechwy i Tuwima (baśnie Puszkina), a także A. Sterna (utwory Żukowskiego), I. Sikiryckiego (Konik Garbusek Jerszowa) oraz W. Grodzieńskiej (Bajka

0    śpiącej królewnie Puszkina).

W literaturze polskiej okresu romantyzmu brak tego typu dzieł, jeśli nie liczyć nie dokończonej, humorystycznej baśni A. Mickiewicza o królewnie Lali. Właściwy początek adresowanych do dzieci większych form narracyjnych ujętych w formę strofiezną wiązać by natomiast należało z twórczością M. Konopnickiej jako autorki przede wszystkim dziecięcego poemaciku Na jagody włączającego w fabułę przygodową konstytutywne elementy bajkowe, takie jak: niezwykli pomocnicy, zwierzęta pełniące funkcje właściwe ludziom, a także charakterystyczny dla baśni nastrój dziwności

1    niezwykłości. Tradycję literacką istotną dla ukształtowania się modelu baśni poetyckiej stworzył jednak u nas dopiero modernizm.

Twórcy tego okresu, wybierając, zgodnie z obowiązującą wówczas poetyką, formę poetycką lub włączając fragmenty wierszowane w narrację prozatorską, poddawali wątki bajkowe specyficznej interpretacji, wydobywającej ich metaforyczne i symboliczne sensy (Szklana góra B. Ostrowskiej czy jej nieco późniejszy ud’amatyzowany utwór Narodziny bajki), eksponowali nastrojowość i specyficzny koloryt baśni (estetyzujące, poetyękie utwory fantastyczne L. Rydla wprowadzające elementy balladowe i podaniowe: Bajka o Kasi i królewiczu, Pan Twardowski, Madejowe łoże). Z ducha modernizmu wyrasta też, aczkolwiek w wersji uproszczonej i dostosowanej do poziomu dziecka, twórczość A. Oppmana, a także międzywojenne utwory E. Szel-burg-Zarembiny (głównie napisany wierszem utwór sceniczny Za siedmioma górami). Z dwudziestoleciem międzywojennym wiąże się m.in. wierszowane ujęcie wątku Kopciuszka dokonane przez J. Porazińską oraz znakomita oryginalna baśń Z. Rogoszówny Dzieci pana majstra. Bogato i interesująco przedstawia się też współczesna (po 1945 r.) twórczość poetycko-baśniowa dla najmłodszych. Należałoby tu wymienić przede wszystkim dorobek artystyczny J. Brzechwy, w którym znaczącą pozycję zajmują baśnie wierszowane (m.in. Baśń o korsarzu Palemonie, Stalowy jeż czy Przygody rycerza Szaławiły), E. Ostrowskiej (Czarodziejski mostek), J. Harasymowicza (O królewnie, co spać nie chciała), L. J. Kerna (Menażeria kapitana Ali), a także powojenną twórczość Szelburg-Zaremlbiny, którą z racji jej silnego związku z problematyką folkloru, jako specyficznego tworzywa literatury, omówimy w rozdziale poświęconym baśni ludowej i jej artystycznym adaptacjom.

Aby zbliżyć się do określenia istoty baśni poetyckiej, należałoby przypomnieć najbardziej podstawowe wyróżniki poezji i prozy, decydujące o zasadniczej odrębności tych dwu form ekspresji językowej. W teorii literatury utrwaliło się przekonanie o „przeźroczystości” prozy i „nieprzeźroczystości” poezji. Oznacza to w przypadku prozy preferencję dla przekazywanej historii, w poezji natomiast dla sposobu opowiadania. W baśni prozatorskiej wyeksponowana zostaje zatem przede wszystkim fabuła: o wypadkach, w których uczestniczy bohater, opowiada narrator nie ingerujący swą osobowością w porządek prezentowanych zdarzeń. Jedynie w zaczerpniętych z folkloru formulicznych zakończeniach, na ogół pozostających w luźnym związku se-

47