img066 (24)

Wniosek: Nowa, niezwykła dla dzieci sytuacja, która wystąpiła wskutek przyjazdu cyrku, była powodem ich nieobecności na zbiórce harcerskiej”.

„Na lekcji geografii w klasie VI wszyscy uczniowie uważnie słuchali opowiadania o pracy naszych portów, ilustrowanego licznymi widokówkami, które nauczycielka pokazywała dzieciom. Po zakończeniu opowiadania uczniowie zadawali pytania świadczące o tym, że omawiany temat bardzo ich interesował. Przy powtarzaniu materiału zaznaczyło się dobre przyswojenie go przez uczniów, którzy zapamiętali wszystkie wiadomości przekazywane im przez nauczycielkę. W czasie lekcji zdyscyplinowanie zespołu nie budziło zastrzeżeń.

Przed kilkoma dniami w tej samej klasie na lekcji historii ci sami uczniowie przeszkadzali nauczycielce w prowadzeniu lekcji, nie interesowali się jej tematem, zapamiętali bardzo niewiele z podanego materiału. Lekcja historii prowadzona była w wolnym tempie, w sposób, który nic wzbudził zainteresowania dzieci. Na lekcji nie wykorzystano żadnych pomocy naukowych. Nauczycielka sprawiała wrażenie przemęczonej, nieustannie upominała uczniów, określając ich jako leniów i nicponiów.

Wniosek: Zespól podniet, związanych ze sposobem prowadzenia lekcji przez dwie nauczycielki, spowodował odmienne zachowanie się uczniów na lekcji geografii i historii”.

Powyższy przykład świadczy o tym, że obserwacja związków zachodzących między zaobserwowanym zachowaniem się uczniów a sposobem prowadzenia lekcji, stosowaniem różnych środków wychowania, wykorzystaniem właściwych pomocy naukowych jest przydatna przy określaniu skuteczności różnych metod i form oddziaływania pedagogicznego.

5. Środowiskowe uwarunkowanie zachowania się

Przy wyjaśnianiu genezy zachowania się dzieci i młodzieży nie wystarcza uwzględnienie wpływu aktualnie działających podniet i sytuacji, lecz należy również wziąć pod uwagę jego zależność od środowiska. Tworzy je środowisko geograficzne, rodzinne, szkolne, koleżeńskie. W każdym z nich można wyróżnić kilka składników. Tak na przykład środowisko rodzinne tworzą warunki materialne i mieszkaniowe, atmosfera kulturalna i wychowawcza panująca w domu, formy kontaktów społecznych istniejących między dzieckiem a rodzicami, rodzeństwem oraz innymi domownikami.

Przy interpretacji zachowania się możemy odwołać się do całokształtu warunków środowiskowych lub też niektórych ich składników, posiadających dominujący wpływ na zachowanie się dziecka. W jednym przypadku wpływ taki wywiera środowisko szkolne, w innym środowisko rodzinne lub koleżeńskie. Związki zachodzące między tymi różnymi rodzajami środowisk nie powinny być pominięte przy interpretacji zachowania się. Szczególnie ważne są powiązania między środowiskiem szkolnym i rodzinnym.

Obraz warunków środowiskowych oparty na obserwacji wymaga

130

uzupełnienia materiałami uzyskanymi za pomocą innych metod. Do poznania rodzinnego środowiska dziecka zwłaszcza przydatny jest wywiad środowiskowy. Szereg informacji dotyczących środowiska można uzyskać za pomocą wywiadów przeprowadzonych z dzieckiem, jego kolegami lub sąsiadami, znającymi jego warunki życiowe.

Uwzględnienie aktualnych warunków środowiskowych jest niejednokrotnie pomocne przy wyjaśnianiu przyczyn trudności wychowawczych lub też niepowodzeń w nauce występujących u obserwowanego dziecka.

Jadzia dziś źle wygląda; ma bladą twarzyczkę, pod oczyma zarysowały się sine podkówki, na policzku widać ślady zadrapania. Jest bardzo smutna, z nikim nie rozmawia. Gdy spytałam, czy spotkała ją jakaś przykrość, opuściła głowę i nic nie odpowiedziała. Pytałam ją także, czy dzieci jej nie dokuczały, czy nie dostała dwójki, czy nie jest chora. Jadzia siedziała skulona i nic nie mówiła. Gdy powiedziałam; «A co u ciebie w domu?», zaczęła płakać. Zakryła oczy ręką i położyła głowę na ławce. Nagle wstała i uciekła z klasy. Na korytarzach i boisku nie mogłam jej znaleźć. I dzieci nie wiedziały, gdzie Jadzia schowała się. Pytałam, dlaczego jest ona taka smutna. Dzieci mieszkające koło dziewczynki powiedziały, że jej ojciec wrócił pijany do domu, krzyczał i awanturował się całą noc. Jadzia ze swoją matką i siostrą uciekły do sąsiadów, wróciły do domu dopiero nad ranem.

Wniosek: Opisane zachowanie się Jadzi na przerwie spowodowane było prawdopodobnie zdarzeniami, które zaszły w jej domu dzisiaj w nocy. Awantura wywołana przez pijanego ojca stanowiła przyczynę, że w szkole Jadzia była smutna, płakała, z nikim nie chciała rozmawiać”.

„Rysiek przyszedł do szkoły brudny, w podartym ubraniu. Na przerwie kłócił się z kolegami używając przy tym brzydkich słów. Chłopcy wołali, że to on ukradł pióro i schował do teczki. Wszedł nauczyciel i spytał, co się dzieje; chłopcy powiedzieli, że Rysiek ukradł pióro. Wołali jeden przez drugiego; «Rysiek ukradł pióro! Rysiek jest złodziejem! Rysiek obrabował niedawno kiosk!» Nauczyciel uspokoił ich i kazał przeglądnąć teczkę chłopca. Znaleziono w niej skradzione pióro. Dzieci wołały; «Złodziej, złodziej!» Rysiek odgrażał się im. Nauczyciel kazał Ryśkowi, by na drugi dzień przyszedł do szkoły z matką. Chłopiec powiedział, że matka nie przyjdzie, bo pracuje i wraca do domu dopiero wieczorem. Pizeprowadzony wywiad środowiskowy dostarczył następujących danych: Ojciec Ryśka nic żyje, matka pracuje, do domu wraca po południu, a czasem dopiero w nocy. Rysiek włóczy się po ulicach ze starszymi od siebie chłopcami, którzy są podejrzani o dokonanie kilku kradzieży.

Wniosek: Zaobserwowany fakt kradzieży można tłumaczyć brakiem należytej opieki wychowawczej i ujemnym przykładem kolegów”.

Wpływ aktualnych warunków środowiskowych jest przydatny nie tylko do wyjaśniania poszczególnych faktów występujących w zachowaniu się, lecz może być także pomocny przy określaniu genezy niektórych składników osobowości.

„Kazik odpowiada na lekcji geografii, której tematem było powtórzenie wiadomości dotyczących krajów Afryki. Okazało się, że chłopiec jest zupełnie nie przygotowany do odpowiedzi, nie przyswoił nawet najbardziej elementarnych wiadomości. Upomniany przez nauczycielkę odpowiedział, że jemu jest wszystko jedno, czy Nil znajduje się w Afryce, czy na Księżycu.

9*

131