img075 (30)

Ad. a) Zwiększanie ilości zachowań, które są deficytowe

Zadaniem terapeuty jest kształtowanie u dziecka jak największej liczby zachowań adaptacyjnych, które będą prowadziły do niezależności dziecka. Bardzo ważne na początku terapii jest identyfikowanie pozytywnych wzmocnień, które zmotywują dzieci do pracy. Nie jest to jednak zadanie łatwe z powodu przede wszystkim braku reaktywności u tych dzieci, szczególnie na wzmocnienia społeczne (np. uśmiech, pogłaskanie). Dlatego dopuszczalne jest stosowanie nieprawidłowych, niedestrukcyjnych zachowań jako wzmocnień (Favell, 1983). Na przykład za prawidłowe siedzenie na krześle i naśladowanie dziecko nagradzane jest pozwoleniem na zaangażowanie się w krótkotrwałe bujanie się lub trzepotanie rękami. Ważne jest, aby w celu uzyskania pozytywnego wzmocnienia liczba pożądanych zachowań była stopniowo zwiększana, a czas przeznaczony na anormalne wzmocnienia był sukcesywnie skracany.

Przystępując do nauki podstawowych umiejętności, terapeuta powinien być pewien, że dziecko koncentruje na nim swoją uwagę. Jeżeli tak nie jest, musi użyć podpowiedzi werbalnej lub manualnej. Następnie dziecko uczone jest wykonywania prostych poleceń, takich jak:,,siądź”, „ręce na kolana”, „popatrz na mnie”. Kolejną nabywaną umiejętność iąjest naśladowanie, które jest podstawą komunikacji werbalnej oraz innych zachowań, których nic można łatwo podpowiedzieć manualnie. Jeżeli dziecko nauczyło się spokojnie siedzieć na krześle przez odpowiedni czas (około 2-5 minut), bez podejmowania zachowań zakłócających, i potrafi skupić wzrok na twarzy nauczyciela, można rozpocząć naukę niewerbalnego naśladowania (Lovaas, 1993). Proponowane jest najpierw uczenie prostych ruchów motoryki dużej (np. podnoszenie rąk) po usłyszeniu polecenia: „Zrób tak”. Od tych globalnych ruchów przechodzi się do ruchów' bardziej precyzyjnych, w tym ruchów artykułacyjnych.

Kolejną umiejętnością podstawowąjest dopasowywanie do wzoru. Na pierwszym etapie dopasowywane są identyczne trójwymiarowe przedmioty, następnie przedmioty dwuwymiarowe (obrazki), na końcu ćwiczone jest łączenie przedmiotów w grupy. Podkreślany jest pozytywny wpływ ćwiczeń z dopasowywaniem na przezwyciężanie tendencji do nadselektywności, które polega na zwracaniu uwagi na jeden wymiar bodźca z wyłączaniem innych wymiarów'.

Mowa czynna stanowi następny obszar nabywania umiejętności podstawowych. Początkowo wzmacniany jest każdy rodzaj wokalizacji, który'jest podstawą dalszej nauki mowy poprzez naśladowanie. Uważa się, że nabycie umiejętności językowych przez dziecko, może spowodować bardzo dużą zmianę w obrazie zaburzenia dziecka. Niepożądane zachowania (np. agresja) mogą zaniknąć, gdyż utracą swoją wcześniejszą funkcję komunikacyjną. W wielu przypadkach dziecko jednak nie opanuje nawet prostych form słownych i wówczas należy otworzyć możliwości przyswojenia przez dziecko języka migowego lub umiejętności posługiwania się tablicami komunikacyjnymi. E.G. Carr (za: Lovaas, 1993) podkreśla, że nie należy uczyć języka migowego dzieci mające mniej niż 4 lata, u których rozwój mowy może być opóźniony, oraz dzieci, które dotychczas nic wykonały dużo ćwiczeń rozwijających mową. Te zastrzeżenie dotyczy' również dzieci wykazujących echolalię oraz dzieci wykazujących dobre umiejętności w zakresie naśladowania werbalnego.

Do umiejętności podstawowych zaliczamy również zachowania społeczne i samodzielną aktywność dziecka. Terapia behawioralna zakłada uczenie umiejętności społecznych, takich jak współdziałanie w zabawie, dzielenie się, zadawanie pytań, podtrzymywanie konwersacji. W celu osiągnięcia w iększej niezależności przez dziecko stosuje się procedury, takie jak obrazkowa plany aktywności, które pozwalają na wy cofanie obecności terapeuty czy rodzica podczas zajęć dziecka.

Ad. b) Redukowanie zachowań niepożądanych

Do zachowań niepożądanych zaliczane jest zachowanie wpływające negatywnie na proces uczenia. Wyróżnia się dwie główne kategorie tych zachowań: 1) agresję, autoagresję, napady złości oraz 2) zachowania autoslymulacyjnc. Jedną z metod zmniejszania tych zachowań jest wygaszanie, polegające na wycofaniu wzmocnienia występującego po zachowaniu niepożądanym. Zakłada się, że każde zdarzenia występujące po danym zachowaniu może być jego wzmocnieniem. Często dla dziecka krzyk rodzica może być bodźcem wzmacniającym (kiedy dziecko wykazuje niedowrażliwość w zakresie słuchu), a nieraz i otrzymanie klapsa stanowi taki bodziec (co spowodowane jest podwyższony m progiem wrażliwości na ból). Nie istnieją więc kategorie obiektywnych bodźców wzmacniających, które można z większą pewnością ustalić w grupie dzieci w normie.

Kolejnymi technikami stosowanymi w celu wyeliminowania zachowań niepożądanych są wykluczenie i hiperkorekcja. Wykluczenie {time-out) jest stosowane szczególnie w przypadku zachowań agresywnych i napadów złości. Time-out powinno być zastosowanie natychmiast po wystąpieniu ataku. Najczęściej jest to forma przytrzymania fizycznego lub zabrania do innego pomieszczenia. Należy zwrócić uwagę, czy wykluczenie nie jest przypadkiem wzmocnieniem pozytywnym (np. czy dziecko dzięki atakowi agresji uniknie sytuacji trudnej, gdyż będzie wykluczone). W takich sytuacjach stosowanie tej techniki pogorszy zachowanie dziecka. Hiperkorekcja jest przeprowadzana, kiedy dziecko wyrządzi jakąś szkodę. Jeżeli np. pobrudziło podłogę, musi ją sprzątnąć oraz umyć coś dodatkowego. Niekiedy hiperkorekcja uzupełniania jest ćwiczeniami pozytywnymi (np. kiedy dziecko maluje na ścianach, ćwiczy się umiejętność malowania na kartce).