img091

Władysław G rab sk i Expose z 30 czerwca 1920 r.

Staję przed Panami po raz pierwszy w tym nowym charakterze przedstawiciela Rządu mnie powierzonego i skutek tego chcę Panom przedstawić, jak rozumiem zadania Rządu w dzisiejszej chwili. Panowie słyszeli już dawniej wyliczanie różnych projektów, jakie należałoby w Polsce przeprowadzić dla udoskonalenia naszego sposobu rządzenia, a więc może byłoby właściwym, żebym i ja zrobił obecnie to samo. Jednak wyliczanie takich projektów ma dwie strony niewdzięczne: jedną, że wykonane one być mogą dopiero w dłuższym okresie czasu, a drugą, że wykonanie to zależy także od tego. w jakim stopniu projekty przez Rząd robione, są następnie podchwytywane, krytykowane, zmieniane i wreszcie załatwiane.

Otóż muszę zaznaczyć, że, objąwszy kierownictwo Rządu, zastałem 70 i kilka rządowych projektów ustawowych dla Sejmu. Więc już samo przyczynienie się do tego, żeby te projekty rządowe choć w jakimś możliwym tempie na światło dzienne wychodziły, już jest pewną częścią programu.

Ale spotkałem się jeszcze z czym innym. Jest mnóstwo uchwał, rezolucji sejmowych, które sam Rząd niedostatecznie podchwytuje i wykonywa. W tym tedy zakresie leżą również pewne zadania, którym należy sprostać, chcąc stać na pewnej wysokości rządzenia. A najważniejsze jest to, że przecież była uchwala sejmowa, tycząca się reformy rolnej z dnia 10 lipca. Zbliża się lipiec i do tej pory nie moglibyśmy jeszcze powiedzieć, co w tym zakresie jest dokonane.

Ten Rząd. na czele którego stoję, ostawił sobie za cel wyczuwać to. co jest wolą większości Sejmu, kierować się tą wolą i pragnąć oblec ją w skuteczne czyny. Zgodnie z tym, proszę Panów, ostatnia Rada Ministrów przyjęła trzy ustawy zasadnicze w zakresie reformy rolnej: ustawę o Banku Rolnym, ustawę o przeznaczeniu funduszu 1 miliarda marek na parcelację i osadnictwo drobnych gospodarstw i ustawę o uzupełnieniu zapasu ziemi przeznaczonego dla reformy rolnej, uzupełnieniu połączonego z wywłaszczeniem, które jednak według owej uchwały sejmowej jednocześnie określa wszystkie potrzebne gwarancje prawne, ażeby to wywłaszczenie było istotnie reformą, nie krzywdzącą nikogo, a jednak dającą ludowi jak największą możność tworzenia własnych gospodarstw.

Proszę Panów, nie jest to wprawdzie zasługą naszego gabinetu, ale szczęśliwy jestem, że mogłem złożyć powyższe oświadczenie, gdyż istotnie wstyd byłoby, gdyby lipiec przeszedł i gdyby rząd ten, czy inny, nie wniósł do Sejmu tych ustaw, do których wniesienia był zobowiązany. Co do sekwestru, to sprawa ta leży w rękach samego Sejmu. Poprzedni rząd wniósł ustawę o sekwestrze. Sejm zajmował się nią, lecz wysunął inną koncepcję, podczas kryzysu gabinetowego stronnictwa się nad tym również zastanawiały i stworzyły inną platformę. Obecny rząd nie wniesie innego projektu, tylko będziemy się starali, ażeby zgodnie z Sejmem przerobić projekt o sekwestrze. Chwila obecna jest daleko lepsza niż ta, gdy wnoszono ustawę o sekwestrze, gdyż niewątpliwie urodzaj zapowiada się w kraju względnie dobrze.

Proszę Panów. Rząd ten, który został utworzony w sposób Panom znany, z możliwie starannym doborem sił fachowych, z dążeniem do skupienia sił w zakresie zadań rządowych w sposób bezpartyjny, miałby duży program do przedstawienia Panom na leżącym odłogiem polu udoskonalenia aparatu państwowego.

Nieraz w Sejmie odzywała się krytyka słuszna, uzasadniona co do tego. w jak niedoskonały dla szerokiego ludu sposób działa nasz aparat administracyjny, skarbowy, a może sądowy i policyjny. Na to wszystko słyszeliśmy żale, płynące z niecierpliwości, ażeby wszystko było doskonale. Lecz, proszę Panów, właśnie, ażeby tę poprawę zaprowadzić, trzeba spojrzeć na te zadania nie jako na zadania, które zależą od złej i dobrej woli jednostki, która stanie na czele, lecz jako na trudne fachowe zagadnienia, wymagające udoskonalonych aparatów, w których wszyscy, od najwyższego do najniższego urzędnika, jesteśmy nowicjuszami. Lud się niecierpliwi i gotów jest porównywać tych nowicjuszy z dawnymi rutynowanymi opiekunami obcymi i gotów jest pod tym względem

popełniać niesprawiedliwości, nie doceniając, że wszyscy jesteśmy nowymi siłami i, że mamy prawo liczyć na pewną wyrozumiałość. Ale naprawa jest potrzebną i potrzeba ta jest wielka, i powszechnie daje się odczuwać, a sprosta się jej najskuteczniej nie przez to, że się będzie szafowało zarzutami, lecz przez to, że zadania te opanuje się wolą rozumną, planową, że fachowo przystąpi się do udoskonalenia wszystkiego, co jest w naszym Państwie, co służy temu Państwu.

Także inna dziedzina bardzo poważnego działania nadaje się do wielkiej fachowej akcji programowej Rządu: dziedzina walki z rozrzutnością i zaprowadzania oszczędności. Dotychczas dotykamy się tego w sposób urywkowy, podnosimy te lub owe drobne zagadnienia, nie widzimy całości, a jednak ta całość przeraża nas. tak nieumiejętnie szafujemy tym groszem publicznym. Ale. proszę Panów, nie dość jest przerażać się, trzeba się zaprząc do planowej pracy i wytknąć w każdej dziedzinie, w jaki by sposób jeden człowiek mógł robić za dwóch. Nie dość wyrzucać mu, że nie potrafi, trzeba go nauczyć, jak jeden może robić za dwóch. Więc i w tym zakresie jest niewątpliwie dużo do zrobienia, tak samo jak w kierunku robienia oszczędności w ogóle i to jest drugie fachowe zadanie, jakie Rząd obecnie sobie stawia.

Ale nie mogę dziś dłużej o tych tematach mówić, gdyż stajemy w obliczu zagadnień wielkich, wyższych ponad to wszystko, co stanowi program udoskonalenia Polski. Stajemy w obliczu konieczności zatroszczenia się o sam byt Państwa. Byliśmy w ciągu ostatniego półtorarocza w pewnym błędnym przypuszczeniu, że ten byt jest już niczym nie zachwiany, że w tym obrazie brak jakichś drobnych kresek, że tu idzie jeszcze tylko o wykończenie w szczegółach tego wszystkiego, co jest podstawą egzystencji na wieki każdego państwa: o granice, o pewność pokoju. Pewność pokoju! Mówimy o nim dużo, ale czyż on od nas zależy? Stokrotnie powtarzamy ten wyraz, ale pokój sam nie przyjdzie, przyjdzie dopiero, gdy my sami będziemy w stanie postawić to, co jest warunkiem pokoju, a tym warunkiem dla każdego narodu jest własna siła.

Czyż będziemy liczyć na pomoc, na wstawiennictwo? Dziś czas, ażeby naród otrząsnął się z pewnego, należy powiedzieć, lekkomyślnego traktowania najpoważniejszych podstawowych zagadnień swego bytu.

Co się dzieje? Ludzie bawią się więcej niż przed wojną. Chodzą spokojni, stawiają wymagania, myślą tylko o bogaceniu się chwilowym, nie dbając o to, że to bogacenie na niczym nie jest oparte, gdyż prysnąć może z chwilą, gdy pryśnie budowa nasza. I to się dzieje nie tylko w stolicy, nie tylko po miastach, to się dzieje wszędzie. Ucztowanie, biesiadowanie, radowanie się przedwczesne. Narodowi nie wolno się radować, póki nie ma bezpieczeństwa. A jednocześnie te zdarzenia wojenne, póki daleko od nas były, sprzyjały, być może.