img100

44 Systemy i

Dydaktyka ogólna

porządku. Z kolei karność stanowi konieczny warunek wyrobienia u kai dego wychowanka moralności opartej na silnym charakterze, tzn. nąjl wyższego - jak to określał Herbart - celu wychowania. Dla utrzymani; karności niezbędne jest stosowanie różnych metod i środków, łączni; z rygorystycznymi nakazami i zakazami, a nawet karami cielesnymi. T;| jednak powinno się wymierzać „ostrożnie i z umiarem”.

Podstawowe znaczenie dla formowania silnych charakterów ma nau czanie wychowujące. Używając tej nazwy, Herbart chciał podkreślić, żf wychowania nie należy, a nawet nie można oddzielać od nauczania, wola i charakter rozwijają się równocześnie z rozumem. Wartość nauczał nia wychowującego polega zarazem nie tyle na przekazywaniu ucznion wiedzy, co raczej na wiązaniu tej wiedzy z rozwojem ich uczuć i woli. Ti stanowisko było konsekwencją herbartowskiej psychologii, w myś której:

•    nie istnieją jakiekolwiek dziedziczne czy nabyte dyspozycje psy chiczne,

•    całe życie psychiczne składa się z wyobrażeń JNawroczyński, 1967] Wyobrażenia uważał Herbart za siły, które mogą być ze sobą zgodn;

lub też sobie przeciwstawne. Gdy wyobrażenia są zgodne, rodzi uczucie przyjemności, natomiast ich niezgodność, różnokierunkowoś; wywołuje uczucie przykrości. W podobny sposób powstają zjawiska m li, czyli dążenia, pożądania itp., a także pojęcia i sądy, tzn. zjawisk wchodzące w zakres życia umysłowego. Tak więc na miejsce rozpal wszechnionej w XIX wieku psychologii „władz”, sankcjonującej niejaki: trój dzielność psychicznego życia człowieka odpowiednio do wyróżnia nego wówczas podziału na umysł, uczucia i wolę, Herbart wprowadzi jednolitą koncepcję tego życia, opartą na wyobrażeniach oraz ich usta wicznym ruchu.

Wyobrażenia przeżywane przez człowieka zostają z czasem zepchnię te pod „próg świadomości”, dostarczając tworzywa do powstawania tzw, masy apercepcyjnej. Tam też wyobrażenia przeżywane aktualnie łączą się - dzięki apercepcji - w spoistą całość z wyobrażeniami wcześniejszymi. Aby wydobyć je spod progu świadomości, potrzebne są skojarzenia Chcąc zatem wywołać u ucznia określone przeżycia uczuciowe, wolicjo-nalne czy umysłowe, należy oddziaływać na jego wyobrażenia, wzbogacać jego masę apercepcyjną. Dlatego nauczanie uznał Herbart za podsta wowy środek służący kształceniu charakteru, a tworzenie bogatej siecil różnorodnych skojarzeń - za czynnik decydujący o walorach wychowawczych pracy dydaktycznej.

Skutecznemu kształceniu charakteru służy także, zdaniem Herbar-ta, rozwijanie u uczniów wielostronnych zainteresowań, przy czym większą wartość wychowawczą mają zainteresowania bezpośrednie (gdy da l ną rzecz cenimy dla niej samej) niż pośrednie (gdy ją cenimy ze względów) ubocznych). Zainteresowania bezpośrednie łączą się z uwagą mimowolną, a pośrednie z dowolną, o rzekomo mniejszych walorach wychowaw czych.

Efektywność nauczania zależy ści, którą uczniowie mają sobie pr: torycznie i logicznie składniki, a po treści jest najskuteczniejsze, kiedy pu zgłębiania, w którym dane wyot spośród innych, do etapu ogarniał nie określonych całości z wyobrażę W każdym z tych etapów Herb spoczynku i ruchu. Tak powstał obejmujący zgłębianie spoczywając spoczywające i ogarnianie postępr powiędnie stopnie nauczania, a mi i metoda, wyznaczające tok nauczt stkich szczeblach nauki szkolnej, niezależności wymienionych stopi formalnymi oraz podjęto próby icl rzej rozpowszechnionej był W. Reii formalnym inne od herbartowskic oraz zwiększył ich liczbę do pięciu, zanie, zebranie i zastosowanie no\ znacznie wskazują, co i w jakiej ko!

Tabela 3. Stopnie formalne nauczania wedł

Według Herbarta

1)    jasność

2)    kojarzenie

3)    system

4)    metoda

Mówiąc ogólnie, proces nauczi stopni formalnych Herbarta czy Rc pojęć i od pojęć do umiejętności. J( nie (w języku Herbarta „podanie”) gólnym naciskiem na rozwijanie u rozwiązywania określonego typu z powiedniego wzoru.

Opis rzeczywistości górował w przez dzieci i młodzież dostępnych lejnymi jej cechami były: formalizi nauczycielom różnych typów szkó nej, wykonującym ponadto różne : toku lekcji, tłumiący ich inwencję < Słuszne było natomiast w konc przekształcenia pedagogiki w przedmiotem badań i własną, możli