img206 (10)

42 I. NADKOD/INA PSZCZOł APOIDEA

1.6.1.2.    Pszczoły murarze i ich budowle

Do tej grupy można częściowo włączyć pszczoły, które chociaż gniazdują w gruncie czy w ściankach gliniastych albo nawet korzystają z innych, gotowych schronów, lepią w części swe gniazda, używając do tego zaprawy / gliny lub błota. Można tu podać przykład zarówno Anthophora plagiata (INiger) lepiącą z gliny swe komórki i charakterystyczne kominki przed wejściem do gniazda, jak również Osmia rufa (L.), czy O. cornuta (Latreille), oddzielające swe komórki przegrodami z gliny.

1.6.1.3.    Pszczoły wykorzystujące części roślin do budowy gniazd

Wiele gatunków pszczół samotnych zakłada gniazda nie w ziemi, lecz drąży kanały w drewnie lub rdzeniu gałązek krzewów, albo wykorzystuje chodniki zrobione i opuszczone wcześniej przez inne owady. W ten sposób gniazdują przedstawiciele rodzaju Hylaeus, większość Megachilidae i Xylocopinae. Wśród pszczół wykorzystujących do budowy swych gniazd części roślin wyróżnia się dwie grupy: do jednej należą pszczoły samodzielnie drążące kanały w drewnie lub rdzeniu, druga zaś obejmuje owady zajmujące gotowe miejsca do budowy gniazd. W pierwszym przypadku materiał do budowy komórek i ich zamknięcia znajduje się na miejscu, wewnątrz drążonych chodników. Jedyny palearktyczny i nearktyczny zarazem rodzaj Hylaeus odpowiednie miejsca do gniazdowania znajduje w drewnianych słupach, gałązkach jeżyn i róż, łodygach trzciny, w glinianych ścianach, a nawet w galasach Cynipi-clae, jak w przypadku H. lineolata Schenek (Stoeckhert 1933). Z kolei rzadki europejski gatunek, H. pectoralis Forster, gniazduje nawet w starych galasach muchówki z rodziny Chloropidae - Lipara lucens Meig. znajdujących się na trzcinie. Hylaeus difformis (Eversmann) był znajdowany w dużej liczbie w glinianych ścianach, w starych chodnikach Hoplopus spinipes L. (Stoeckehrt 1933). Znaczna część europejskich gatunków Hylaeus zakłada swe gniazda w łodygach krzewów, zwłaszcza jeżyn i róż, np. H. rinki (Górski), H. annularis (Kirby), H. bisinuatus (Forster), H. lineolata (Schenck), //. annulatus (L.).

Pszczoły z plemienia Megachilini wykorzystują do budowy komórek istniejące już różne schronienia. Nieliczne gatunki same drążą chodniki. Najbardziej prymitywny typ gniazda w obrębie tego plemienia spotykamy u Trachusa, reprezentowanego w Europie przez jeden tylko gatunek T. ser-ratulae (Panzer). Pszczoła ta ryje podziemne korytarze z odgałęzieniami wypełnionymi seriami komórek. Do budowy ścian komórek wykorzystuje żywicę drzew iglastych i wąskie paski liści Epilobium augustifolium. Należy podkreślić, że żywica roślin iglastych jest bardzo powszechnie wykorzystywana przez wiele gatunków Megachilini (Iwata 1976): Anthidium

Ryc. 1.6.1.3.a. Przykłady gniazd budowanych z części roślin: A-komórki lęgowe weAnthi-diellum strigatum przytwierdzone do kamienia (z Osyćnijuk 1970), B - w dziupli drzewa Metallinella brevicornis- jaja i larwy rozmieszczone bezładnie w masie zgromadzonego pokarmu (z Radćenki 1978), C - w suchej łodydze, Megachile centuncularis (z Romasenki 1983); 1 - pyłek, 2 - larwa, 3 - jajo, 4 - przegroda, 5 - typowa komórka, 6 - owalny kawałek liścia z bocznej ścianki komórki, 7 - okrągły kawałek liścia z wieczka komórki

(m.in. A. strigatum Panzer, A. septemdentatum Latreille) Anthidiellum no-tatum Latreille, Dianthidium, Heteranthidium, Paranthidium, Pachyanthi-dium, Herides (m.in. H.crenulatus Nylander, H. florisomnis L., H.nigricońs Nylander, H.truncorum L.); Chalicodoma, Megachile (m.in. eńcetorum Le-peletier), Hoplitis. Zbierane żywice są nierozpuszczalne w wodzie i zabezpieczają komórki przed wyciekiem pokarmu. Czasem zgromadzona żywica nie dopuszcza różnych intruzów (np. mrówki) do gniazda. Niektóre pszczoły (Heriades, Hoplitis, Chalicodoma disjunctiformis Ckll.) stosują do wymienionych celów czystą żywicę, większość jednak miesza żywicę z innymi materiałami, jak kamyki (Anthidium, Dianthidium, Paranthidium), muł (Heteranthidium), trociny lub kawałki liści (Chalicodoma, Anthidiellum). Megachile eńcetorum i M. flavipes Spinola pierwszą warstwę komórki formuje z błota, a dopiero następną z żywicy. Anthidiellum strigatum (Panzer) - gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie - lepi pojedyncze komórki z żywicy i przytwierdza je do gałązek lub kamieni. Pojedyncza komórka ma długość 7 mm, szerokość 4,5 mm i zakończona jest w dolnej