img213 (11)

56 I. NADROD/INA l*S/CZ(')ł A PO IDEA

Tabela 1.6.4.A. Pszczoły pasożytnicze i ich gospodarze wśród Apoidea Polski (z J. Banaszaka 1987)

Pasożyty		Gospodarze
Rodzina	Rodzaj	Rodzina	Rodzaj
1 lalictidac	Sphecodes	Halictidae Andrenidae Colletidae	Halictis s.l. Andrena Colletes
Megachi 1 idąc	Stelis	Megachilidae	Anthidium Anthidiellum Hoplitis Anthocopa Osmia Cholestoma Heriades Chalicodoma
		Anthophoridae	Clisodon Ceratina
	Dioxoidcs Coelioxys	Megachilidae Megachilidae	Megachile Megachile Osmia Anthocopa Trachusa
		Anthophoridae	Tetralonia Clisodon
Anthophoridae	Nomada	Colletidae Andrenidae	Colletes Andrena Panurgus
	Ammobates Pasites Biastes	Halictidae Anthophoridae Anthophoridae Halictidae Halictidae	Halictus s.l. Eucera Heliophila Nomia Systropha Halictoides
	Epcolus Epeoloides Melecta Thyreus	Colletidae Melittidae Anthophoridae Anthophoridae	Colletes Macropis Anthophora Anthophora Amegilla
Apidae	Psithyrus	Apidae	Bombus

Natomiast dotąd nie stwierdzono ich wśród prymitywnych rodzin Colletidae i Andrenidae. Większość pasożytniczych rodzajów pszczół jest blisko spokrewniona ze swymi gospodarzami - pasożyt i gospodarz należą do jednej rodziny np. Coelioxys - Megachile, Stelis - Osmia, Sphecodes - Halictus, Psithyrus -Bombus, itd. patrz Tabela 1.6.4.A.

Pasożyty gniazdowe trzmieli z rodzaju Psithyrus różnią się od swoich gospo-darzy-trzmieli brakiem robotnic, nie mają też urządzeń koszyczkowych do przenoszenia pyłku na tylnej parze odnóży, ale za to mają grubszy pancerz i silniejszy jad żądła. Niektóre gatunki są bardzo wojownicze.

Podobnie jak gospodarze, również w przypadku Psithyrus zimują zapłodnione samice. Okres aktywności samic trwa zaledwie około miesiąca po rozpoczęciu aktywnego życia przez gospodarzy na wiosnę. Poniżej zestawiono gatunki Psithyrus i ich gospodarzy (w nawiasach), znalezionych w Europie (Iwata 1976): Psithyrus barbutellus Kirby (B. distinguendus Morawitz, B. hor-torum L.), P bohemicus Seidler (B. lucorum L., B. terrestris L.), P. campestris Panzer (B. pascuorum Scop., B. muscorum F., B. soroeensis F.), P. ąuadricolor Lepeletier (B. jonellus Kirby, B. pratorum L.), P rupestris F. (B. lapidarius L., B. syharum L.), P vestalis Fourcoy (B. terrestris L.).

Należy w końcu wspomnieć o skłonnościach niektórych wolno żyjących trzmieli do kleptopasożytnictwa. Królowa gatunku bardziej agresywnego wprowadza się do kolonii bardziej uległego gatunku. Robotnice gospodarzy wychowują wówczas obce potomstwo, rozwijające się w normalnie funkcjonujące robotnice. Z czasem robotnice wymierają z przyczyn naturalnych i są zastępowane przez powiększającą się populację pasożytów. Fakultatywne pasożytnic-two zachodzi m.in. u Bombus terrestris L., który opanowuje gniazda B. lucorum L. i B. distinguendus Moravitz, atakującego gniazda B. subterraneus L. Spośród innych gatunków pasożytem może być również B. lapidarius L.

1.7. Zasoby naturalne dziko żyjących pszczół

Jakie są współczesne zasoby dzikich pszczół w Polsce i czy są one wystarczające do zapylenia roślin wymagających obecności tych owadów na plantacjach? Odpowiedź na te pytania jest interesująca zarówno dla naukowca, badającego owady pszczołowate, jak również, a może przede wszystkim, dla rolnika - plantatora roślin entomogamicznych. Problem należy rozpatrywać w dwóch aspektach: jakościowym i ilościowym.

Badania jakoś.ciowe, czyli oceny składu gatunkowego pszczół, jak to już wyżej powiedziano, mają w naszym kraju długą, ponad 200 lat liczącą tradycję. Dzięki wysiłkom licznej grupy badaczy - faunistów możemy dziś