img210 (11)

50

I. NADRODZINA PSZCZÓŁ APOIDEA

lub nieco więcej osobników, inne 150-300, średniej siły rodziny do 150, są też rodziny bardzo słabe, liczące zaledwie 40 osobników (Tabela 1.6.3.2.A.).

Tabela 1.6.3.2.A. Biologiczno-ekologiczna charakterystyka wybranych gatunków środkowoeuropejskich trzmieli (wg różnych autorów z Banaszaka 1993)

Gatunek	Preferencje środowiskowe*	Miejsce i sposób gniazdowania	Wielkość rodziny (1. osobników)
1	2	3	4
li terrestris (t. ziemny)	tereny rolnicze (łąki, pastwiska, pola, przydroża)	w ziemi (10-30 cm, czasem głębiej), w opuszczonych jamkach gryzoni, na łąkach, polanach śródleśnych, nasypach, czasem na polach (koniczyniska i lucemiska)	do 500 i więcej
li. lucorum (t. gajowy)	okolice zalesione, zadrzewienia śródpolne	w ziemi, głęboko, jamki po gryzoniach	200-300, czasem do 500
li. hypnorum (t. parkowy)	parki i zadrzewienia	na powierzchni ziemi: w dziuplach i w spróchniałych drzewach, lub w skrzynkach lęgowych ptaków, niekiedy w budynkach (szopach)	200 (w budynkach do 1000)
li. pratorum (t. leśny)	obszary leśne	pod ziemią i na powierzchni ziemi, w dziuplach i w skrzynkach lęgowych ptaków	ok. 50
li. lapidarius (t. kamiennik)	pola uprawne, łąki, pastwiska	w ziemi (50-100 cm), w jamkach po gryzoniach, na obrzeżach dróg, czasem na polach - lucemiki, również w starych murach i na miejscach kamienistych, w skrzynkach lęgowych ptaków	do 500 i więcej
B. hortorum (t. ogrodowy)	lasy i zarośla	w ziemi (50-40 cm), w norkach gryzoni, na obrzeżach dróg i na polach	70-100, rzadziej 200
li. pascuorum (t. rudy)	zarośla liściaste, zadrzewienia śródpolne	na powierzchni ziemi: pod drzewami i krzewami, w drewnianych budynkach pod suchymi liśćmi, w zeschłej trawie, w wypróch-niałych pniaeh	50-150, rzadziej 200
li humilis (t. zmienny)	lasy i zarośla	na powierzchni ziemi, w mchu w rowach i na przydrożach, nawet w gniazdach ptaków	80-120
li. syharum (r. rudoszary)	tereny otwarte - łąki i pola	w ziemi i ponad ziemią, w zagłębieniach wśród suchych liści i w krzewach	120-150 rzadziej 250

1.6. Cykl życiowy i etapy rozwoju społecznego pszczół 5 I

1	2	3	4
B muscorum (l. żółty)	tereny otwarte - łąki i pola	w ziemi, w opuszczonych nor-kach gryzoni (10-20 cm), czasem tylko w zagłębieniach ziemi, na obrzeżach dróg	50-150 rzadziej 200
B. nulerarius (i. rudonogi)	różne środowiska	w zagłębieniach na powierzchni ziemi, w mchu, w zeschłej trawie, niekiedy w ziemi, na obrzeżach dróg, nasypach kolejowych, łąkach	50-150
B equestris (l. szary)	środowiska leśne i zaroślowe	na powierzchni ziemi lub pod ziemią, niekiedy w budynkach	100-150
B subterraneus (t. paskowany)	pola, łąki, obrzeża lasów	w ziemi, w opuszczonych norkach gryzoni (30 cm), przydrożach, pastwiskach, nasypach kolejowych	50-100
B.distinguendus (t. ozdobny)	miejsca bezleśne - pola i łąki	w ziemi	około 100

⁺ środowiska, w których gatunek występuje najczęściej

Królowe różnią się od robotnic jedynie większymi wymiarami ciała i silniejszym rozwojem jajników. W obrębie kasty robotnic występuje również duża zmienność wielkości. Większe robotnice częściej zbierają pokarm, mniejsze /a.ś częściej pracują w gnieździe. Obie postacie robotnic mogą się różnić także długością życia. Jak bowiem wykazał Garofalo (1978, cyt. za Brianem 1986), robotnice karmicielki tropikalnego trzmiela Bombus morio żyją średnio 73 dni, podczas gdy średnia długość życia zbieraczek wynosi tylko 36 dni. Wszystkie trzy postacie, zarówno samice i samce, biorą udział w zapylaniu roślin, choć największe znaczenie pod tym względem mają robotnice, jako najliczniejsze.

Zależnie od gatunku, trzmiele zakładają gniazda w bardzo różnych miejscach. Jedne gniazdują w ziemi (nory mysie), inne na jej powierzchni między kamieniami, w ściółce, a jeszcze inne wykorzystują do tego celu dziuplaste drzewa. Samice zimują pojedynczo w ziemi, w ściółce leśnej lub pod mchem.

U trzmieli występuje roczny cykl życiowy. W stan hibernacji (zimowy sen) zapadają jedynie zapłodnione królowe. Typowa historia rodziny ma następujący przebieg. Wczesną wiosną - wraz z zakwitem wierzb, podbiału i innych kwiatów pojawiają się zapłodnione samice, założycielki gniazd. W warunkach Polski najwcześniej pojawiają się: trzmiel ziemny, gajowy, paskowany i leśny, później trzmiel rudy i ogrodowy, a do najpóźniejszych należą trzmiel kamiennik