img813

Nawet bez teoretycznej wiedzy o schematach strukturalnych zwykle jesteśmy w stanie zidentyfikować „początek” i „koniec” dyskursu, nagłówek notatki prasowej, pozdrowienia otwierające rozmowę lub wnioski wypływające z danej argumentacji. Należy jeszcze podkreślić, że są to pojęcia formalne: jakiekolwiek by nie było znaczenie (zawartość) notatki prasowej, zawsze będzie ona aktualizowała kategorię nagłówka, którego funkcją jest rozpoczynanie i streszczanie wiadomości. Cokolwiek zaś powiemy pod koniec rozmowy czy spotkania albo napiszemy w zakończeniu artykułu, zwykle będzie to funkcjonować jako swego rodzaju formuła zamykająca.

W abstrakcyjnym sensie możemy zatem analizować dyskurs za pomocą typowych formalnych kategorii oraz ich funkcji i specyficznego uporządkowania, podobnie jak zdanie analizujemy w kategoriach podmiotu, dopełnienia itp. Tak więc wiele odmian dyskursu będzie rozpoczynać się streszczeniem i kończyć podsumowaniem. Argumentacja może składać się z różnych przesłanek i wniosku, a opowiadanie zapewne zostanie skomponowane z elementów, wśród których kluczowe wydają się kategorie komplikacji i rozwiązania. Oznacza to, że poza stylistycznym nacechowaniem, różne gatunki mogą być opisane za pomocą tych typowych schematycznych kategorii. Podczas gdy typowe wiadomości, opowiadania i artykuły naukowe zaczynają się streszczeniem i kończą czymś na kształt wniosku, poematy, ogłoszenia i inne odmiany tekstów nie wykazują takiej tendencji.

Zwróćmy uwagę, że jak wszędzie dotąd, mamy tu do czynienia z abstrakcyjnymi strukturami. Kwestia tego, jak ludzie naprawdę konstruują konkretne teksty i rozmowy, w jaki sposób osiągają koherencję, wprowadzają tematy, formułują streszczenia, otwierają i zamykają wypowiedzi, wymaga innego rodzaju analizy. Co więcej, opowiadanie zazwyczaj realizuje wzorzec struktury narracyjnej, ale oczywiście ma też wiele cech wykraczających poza taką schematyczną organizację, jak choćby komentarze i wyjaśnienia zdarzeń, opisy postaci i sytuacji, sygnały organizacji czasowej, modulacje stylu i perspektywy, uzależnione od kontekstu i gatunku narracyjnego.

Dyskurs jako działanie i interakcja w społeczeństwie

Z każdym kolejnym krokiem w kierunku definicji dyskursu napotykamy struktury coraz bardziej oddalone od tradycyjnego pola zainteresowań lingwistyki. Wkraczamy teraz na obszar działań i interakcji, który właściwie pozostaje w gestii nauk społecznych. To znaczy, że dyskurs jest konstytuowany przez (ustrukturyzowane) grafemy i dźwięki, abstrakcyjne formy składniowe (struktury syntaktyczne), kompleksowe struktury lokalnych i globalnych znaczeń oraz schematyczne formy kompozycyjne. Może jednak być też opisywany w kategoriach działań społecznych realizowanych przez użytkow-

22