img964

I

I

³⁹ Tamże.

dotyczyć może wszystkich poziomów językowych wypowiedzi i samej wypowiedzi, jak w wypadku tekstów świadomie niespójnych.

W niektórych epokach i kierunkach literackich stopień odchylenia JA od języka „standardowego” jest znaczny. W zasadzie jednak nie były to odchylenia globalne: dotyczyły poszczególnych warstw językowych, a raczej określonych składników tych warstw, np. w zakresie składni — szyku lub stopnia hipotaktyczności. JA doby współczesnej wykazuje bardzo wysoki stopień dewiacyjności i kreatywności, czy — jakby powiedział L. Doleżel — aktualizacji. Ale równocześnie mamy też do czynienia ze zjawiskiem odwrotnym: przestrzeganiem norm. Globalnie rzecz biorąc JA oscyluje między tymi dwiema tendencjami, raz wychylając się w stronę bieguna N —.języka (tj. w ujęciu L. Doleżela języka normatywizowanego), raz — w stronę A — języka (tj. języka aktualizującego). Zdaniem tego badacza, usiłującego stworzyć ogólną teorię języka poetyckiego (czyli: języka literatury pięknej), położenie tego języka na osi N—Język — A—Język „jest ruchome, centrum JP [tj. języka poetyckiego — przyp. mój] zbliża się do bieguna A—języka, ale jego peryferie ciążą ku biegunowi N—języka”³⁹.

Rzeczywistość jednak jest o wiele bardziej złożona. Jak się wydaje, w dzisiejszym JA w Polsce i nie tylko w Polsce występują trzy tendencje:    -----

1)    zachowawcza, polegająca na respektowaniu norm ogólnego języka pisanego, w tym także norm kulturowych, zakładających użycie polszczyzny kulturalnej, nieżargonowej; jest ona charakterystyczna dla niektórych pisarzy; dominuje w publicystyce literackiej i literaturze o funkcjach dydaktycznych, w literaturze dla młodzieży i dzieci, w wielu powieściach masowych,

2)    nowatorska, zmierzająca do stworzenia nowego języka, nastawiona na burzenie zastanych norm i wzorców; jest ona znamienna przede wszystkim dla poezji, nip. dla tzw. poezji lingwistycznej i dla niektórych utworów prozaicznych,

3)    zachowawczo-nowators ką, mieszana, po części tylko negująca dane normy, nie zrywająca z tradycjami klasycznymi JA.

Moim zdaniem w tej trzeciej tendencji mieści sie centrum współczesnego JA.

Różnice między JA a innymi pisanymi odmianami języka ogólnego można też ujmować z innego punktu widzenia: stosunku do typowych realizacji mówionego języka potocznego. Zarówno język naukowy, jak też język oficjalny pozostają w wyraźnej opozycji do codziennej mowy potocznej, natomiast JA czerpie wiele elementów z tej mo-