IMGP1551

własne rodziców czy dziadków - stanowi element, wokół którego wciąż konstruuje się poczucie odrębności tej grupy.

Przekonanie Schneidera, że zainteresują mnie właśnie opracowania mitów o pochodzeniu Alzatczyków, mogło być dziełem „przypadku” albo przeświadczenia, że tylko znajomość takiej wizji przeszłości „naturalnie” pozwala trwać grupie, nawet w sytuacji wielowiekowego rozdarcia.

Wreszcie kwestia czasu. Kiedy rozmawiałam o micie o początkach kultury Alzacji, już od wielu lat (od 1945 roku) stanowiła ona część francuskiego teiytorium, a poczucie etnicznej odrębności rozwijało się w kontekście powstania ruchów regionalnych na obszarze całego kraju. W jakim stopniu Alzatczycy odczuwali swoją etniczną odrębność i jaka mogła być rola owego „mitu”? Czy nie uległ on w gruncie rzeczy swoistej degradacji, by dziś trwać jedynie w swej zapisanej i skatalogowanej wersji archiwalnej? Prawdopodobnie już w XIX w. istniały dwie wersje dotyczące pochodzenia Alzatczyków. Wtedy też, gdy wśród Francuzów i Niemców zostały rozbudzone postawy nacjonalistyczne, szczególnie łatwo doszło do populaiyzacji owych opowieści. Natomiast dziś, pod koniec XX w., w zachodniej Europie istotniejszą niż narodowa płaszczyzną identyfikacji wydaje się miejsce w społeczeństwie, wyrażane w postawach dążących do uznania indywidualnie postrzeganej tożsamości (jednostek), w których przeszłość grupy, z której się wywodzimy, nie posiada już takiego znaczenia dla naszej tożsamości i odrębności.

4.2. Barbarzyńcy czy Galowie?

Przechowywane w świadomości mieszkańców regionu wydarzenia z historii zwykle koncentrowały się wokół dylematu „przynależności”: „kulturowej”, rozumianej jako zależność „państwowa” i „narodowa”. Te trzy płaszczyzny często wykluczały się nawzajem. Można to zobrazować na przykładzie modelu stosunków alzacko-francuskich.

Alzatczyk o niemieckich tradycjach i mówiący dialektem języka niemieckiego mógł zostać Francuzem, o ile przyjął obywatelstwo francuskie. To z kolei okazywało się jednoznaczne z otrzymaniem francuskiej narodowości, która definiowała się poprzez posługiwanie się jednym - francuskim - językiem, głównym narzędziem komunikacji w centralistycznym państwie. Ten schemat rozczarował obie strony i zaowocował konfliktem: albo zgoda na całkowitą „asymilację”, albo autonomia. Zanim we współczesne) regionalnej rzeczywistości pojawiła się odpowiedź na ten dylemat, rozmaite wersje wspomnianego mitu tworzyły się w kręgu kultury niemieckiej i francuskiej. W ten sposób można mówić o jego dwóch podstawowych odmianach: „przodkami Alzatczyków byli barbarzyńcy” i „Alzatczycy wywodzą się od Galów”.

4.3. „Barbarzyńcy przodkami Alzatczyków”

Głównym celem tej opowieści¹⁶⁵ jest udowodnienie, że ludy germańskie jako pierwsze osiedliły się po obu stronach rzeki Ren, która zawsze stanowiła Deuthschlands Strom, nicht Deutschlands Grenze ["tylko rzekę Niemców, ich granicę” - tłum. A. Ch.].

„Wzdłuż jej biegu plemiona stworzyły wspaniałą kulturę. Wtedy większą część Alzacji zasiedlili germańscy Trybokowie, założyciele Strasburga. Dzielnie opierali się atakom plemion galijskich, które uparcie dążyły do zagarnięcia owych germańskich ziem. Trybokowie przetrwali tak do chwili przybycia rzymskich legionów Cezara. Pomógł on Galom w zdobyciu Alzacji, która po raz pierwszy stała się „straconą prowincją”. W III wieku naszej ery Frankowie i Alemanowie zdobyli Alzację, gdzie rozpoczęli budowę miast, osad, wsi, których nazwy przetrwały do dziś. Udało im się zgermanizować pozostałą ludność galo-rzymską. Od tamtej pory Alzacja stanowi „Kemdeutches land” czyli „rdzenną niemiecką ziemię”. Upłynęły wieki i nastała wojna trzydziestoletnia, po której Alzację przejęła Francja. Region ten siłą został oderwany od swej rodzimej wspólnoty, do której przynależał etnicznie i kulturowo. Jednakże, pomimo wielkich wysiłków Francuzów, ludność Alzacji zachowała swój czysty germański charakter”.

Począwszy od średniowiecza, mit ten wykorzystywano jako argument w „rozmaitych typach niemieckiej ideologii nacjonalistycznej”. W łagodnej wersji służył „przypomnieniu lub opisaniu,” iż język i kultura Alzacji są niemieckie. W skrajnym przypadku posługiwali się nim zwolennicy pangermanizmu.

Popularyzacja mitu. Jego rozpowszechnienie można zaobserwować t>d XVI w. Jakob Wimpfeling w swoim dziele z 1505 r.: Epitomae

¹⁶⁵ Mity i ich popularyzacje są zaczerpnięte z anonimowych opracowań dotyczących historii Alzacji, znajdujących się w archiwach skansenu Ecomusće d’Alsace.

107