IMG00 (17)

LVII1 ŚRODKI STYLIZACJI BIBLIJNEJ

cepcją „trójcy szatańskiej". Obok tej stylizacji o charakterze często parodystycznym, podporządkowanej całkowicie cełem-politycznym, istnieje w Księgach inny typ stylizacji biblijnej, którą można by określić jako stylizację „serio“. Zaliczyć tu należy te wszystkie zabiegi, parzy pomocy których nawiązywał Mickiewicz treściowo do ksiąg biblijnych, przy pomocy których patetyzowal swój tekstjapodobniając go do religijnych form literackich (przypowieści wzorowane na ewangelicznych, modlitwa, litania), wreszcie cały szereg pociągnięć stylistycznych i językowych, zbliżających Księgi do przekładu Biblii Wujka.

Wymienić tu można np. używanie (acz nieprzesadne) archaizmów językowych, takich jak rozbił (⁼ rozbitek), karbona (⁼ skarbona), pożyć (~ pokonać), spójników uiżdy, aza itd. Odpowiednio ardhaiizowana jest również składnia. Cechuje ją częste przesuwanie orzeczenia na koniec zdania, szyk przestawny, polegający na umieszczeniu zaimka przymiotnikowego po rzeczowniku (sto-, ■licy ich, iglicę swą, kary swej itd.). Zdania, rozpoczynające się wielokrotnie od spójników i, a, łączą się nieraz w długie ębScesy, w których ten sam spójnik, powtarza się na początku każdego zdania pojedynczego, Styl Ksiąg, z .pozoru prosty, jest (jak to wykazał Kleiner w swej monografii)¹ wynikiem dużej pracy artystycznej. Mickiewicz, za przykładem Biblii, posługiwał się często układami zdań paralelicznych, w których zdanie następne powtarza pewne elementy zdania poprzedniego. Niekiedy długie wyliczenia zakończone są krótkim stwierdzeniem kontrastującym z poprzednim tokiem. Proza Ksiąg raz po raz przechodzi w prozę poetycką, zrytmizowaną, zbliżoną do wiersza wolnego. Człony zdaniowe zamykają się wówczas w granicach stałej niemal ilości sylab. Nie brak również okresów, w których występuje podobny układ sylab akcentowanych i nieakcentowanych.

Wszystkie te środki służą do nadania Księgom sjylu podniosłej retoryki Ta patetyzująca stylizacja w Księ-gae^~przeważa, ona nadaje im zasadniczy ton.

Najwięcej samodzielności literackiej wykazał Mickiewicz w przypowieściach Ksiąg pielgrzymstwa (jedynie przypowieść o robotnikach w winnicy, wspomniana w Tozdz. XII, zaczerpnięta jest z Ewangelii). Koncep-cja przypowieści wzorowanych na ewangelicznych, a stanowiących alegorie polityczne, niewiele miała odpowiedników w historii literatury politycznej. Zarówno maśomT JalT^ę^aHe posługiwali się ograniczoną ilością zaczerpniętych z Ewangelii elementów, które miały określoną wartość symboliczną. Mickiewicz natomiast tworzył oryginalne konstrukcje fabulame, 3osfosowane “dopotrzeb ód po w lenni e j~nauld morailnp-politycznei ■

W przypowieściach tych poeta starał się o zachowanie skrajnej prostoty, fabuły, eliminował nadmiar szczegółów, nie lokalizował akcji przypowieści nadając

1

J- Kleiner, Mickiewicz. Lublin 1948, t. II, cz. II,,8. 64—87.