IMG
99 (17)

LVI ZNACZENIE STYLIZACJI BIBLIJNEJ

III, zaczynający się od słów: „Pielgrzymie polski, byłeś bogaty..to jednak zamanifestowane w końcu utworu J dążenie do stworzenia broszury dla najszerszej propagandy ważne jest dla genezy utworu.

Dla funkoji propagandowej Ksiąg dobrze nadawała się ich stylizacja biblijna. Z jednej strony, autor uciekał się do formy literackiej spopularyzowanej szeroko przez Kościół, z drugiej strony, podnosił, autorytet j dziełka upodobniając je do „pism natchnionych". W tym też celu podkreślał, że nauki Ksiąg nie'są „wymyślone¹¹, lecz pochodzą z tradycji narodowej, „a niektóre rzeczy z Jaski Bożej". Stylizacja miała więc wzmocnić siłę oddziaływania Ksiąg na najszersze masy czytelnicze.

Idea wyzyskania tekstów literackich ziwiązanych z kultem religijnym dla celów propagandy politycznej nie była oryginalnym pomysłem Mickiewicza. Parafrazy i parodie biblijne mają długą historię, sięgającą czasów średniowiecza. Szczególną rolę w rozpowszechnianiu programów politycznych odegrała forma katechizmu. Stosowana przez organizacje masońskie, potem karbonarskie, usamodzielniła się, straciła swe pierwotnie piętno zbioru zasad religijnych.

I Mickiewicz pierwszy zarys Ksiąg nazwał Katechizmem pielgrzymslwa polskiego. Już jednak ten brulionowy szkic nie został utrzymany w ramach katechizmu i dlatego też, wedle wszelkiego prawdopodobieństwa, poeta zmienił w ostatecznej redakcji tytuł całości.

Pragnąc przemówić do prostego czytelnika ja<k najbliższym mu językiem, odwołał się Mickiewicz do nie* których sądów i wyobrażeń popularnych. I tak rap. przypowieść o gajowym i o Żydach z rozda. XV Ksiąg pielgrzymstwa, przypisująca Żydom chciwość, tchórzostwo i egoizm, nie świadczy wcale o antysemityzmie poety (o co go niektórzy pomawiali). Mickiewicz umyślnie, przejął rozpowszechnione mniemania o charakterze narodowym żydowskim, upodobniając całą przypowieść do gadki ludowej. Tak samo różne wskazówki praktyczne w Księgach pielgrzymstwa zawarte (na temat ubiorów', obchodzenia świąt narodowych lip.) świadczą o celowym dążeniu do dostosowania się do poziomu umysłowego jak najszerszych rzesz czytelników.

Wszystko to dowodzi, żef1@ckiewiczowi w wyborze formy Ksiąg przyświecały cele doraźnej propagandy politycznej^ drugiej jednak strony, /poeta nie uważał stylizacji religijnej za „chwyt propagandowy**. Zgodnie ze swą wiarą w Tdeę „nowego chrzęścijaństwa**~ łączył w Księgach hasła rewolucyjne ze wskazaniami religijnymi. Stylizacja biblijna ułatwiała zatarcie róż-jłicy między wskazaniami ściśle politycznymi a naukami moralno-religijnymi .y

W tej sytuacji sięgnął Mickiewicz do różnych tradycji literackich na polu parafraz biblijnych. W pewnym zakresie wykorzystał dorobek pamfiletu satyryczno-poliłycznego, stanowiącego parodię tekstów religijnych. A więc w Księgach narodu posłużył się satyryczną kon-