49370 IMG21

14

o nich mówić poniżej, w rozdziałach zebranych i uzupełniających.

Wywód nasz zaczyna się od dwóch nieco starszych tekstów¹, które próbują przybliżyć najtrudniejszą chyba stronę problemu w jednym ważnym punkcie — mianowicie powstawania jakiegoś •nastawienia ekonomicznego¹, »etosu«, jakiejś formy gospodarki, od określonych treści religijnych. Pokażemy to na przykładzie związku między współczesnym etosem gospodarczym, a racjonalną etyką ascetycznego protestantyzmu. Zajmiemy się tu jedną tylko stroną stosunku przyczynowego. Teksty dalsze, o »etyce gospodarczej religii świata¹, próbują przeglądowo wyjaśnić stosunek najważniejszych religii do gospodarki i rozwarstwienia społecznego w ich otoczeniu będą brały pod uwagę obydwa kierunki przyczynowe — na tyle, by można było znaleźć punkty porównawcze z rozwojem na gruncie Zachodu i tenże rozwój dalej analizować. (...) Teksty te nie roszczą sobie pretensji do całościowej, choćby i skróconej, analizy kultur. Podkreślają jedynie w każdej z kultur to, co stanowi przeciwieństwo zasad rozwoju kultury Zachodu.¹ Rozdziały te ukierunkowane są więc na to, co dla przedstawienia rozwoju Zachodu jest ważne z tego punktu widzenia. Inny sposób postępowania, przy takim postawieniu celu, nie byłby chyba możliwy. Aby jednak uniknąć nie-porozummień, trzeba zwrócić uwagę na fakt, że nasz cel jest bardzo ograniczony. Nie należy przeceniać znaczenia tego tekstu. Uczony, sinolog, indolog, semitysta, egiptolog nie znajdzie tu oczywiście pod względem merytorycznym nic nowego. Chciałoby się tylko, by nie znalazł niczego istotnego dla naszego tematu, co musiałby uznać za błędne.

Autor, jako nieprofesjonalista, nie jest w stanie ocenić, na ile udało mu się przynajmniej zbliżyć do tego ideału. Jest przecież

rzeczą całkowicie jasną, że będąc skazanym na posługiwanie się tłumaczeniami i opieranie się przy wyborze i korzystaniu z monumentalnych, dokumentalnych lub literackich źródeł na często sprzecznej literaturze fachowej — a nie mogąc jej przydatności samemu ocenić — trzeba myśleć o wartości własnych wyników z dużą skromnością. Tym bardziej, że dostępna ilość przekładów autentycznych »iródeł« (tzn. napisów i dokumentów) jest po części — zwłaszcza jeśli chodzi o Chiny — jeszcze niewielka w porównaniu z tym, ile ich naprawdę istnieje i jak są ważne. Z tego wszystkiego wynika całkowicie prowizoryczny charakter późniejszych wywodów; szczególnie dotyczy to Azji. Ostatecznej oceny mogą dokonać tylko fachowcy. Zostało to zaprezentowane tylko dlatego, że dotąd po prostu nie znamy — jeśli w ogóle zostały napisane — prac specjalistów o tak specyficznym ukierunkowaniu i z tak specjalnych punktów widzenia. Prace takie w o wiele większym stopniu narażone są na to, że wkrótce, szybciej niż inne, staną się przestarzałe. W tego rodzaju pracach nie można uniknąć wchodzenia na obszar innych dyscyplin, choć jest to zawsze ryzykowne. Trzeba jednak wyciągnąć z tego wnioski i tę oto konsekwencję, iż wynik badań może być wysoce niepewny. Mody czy ciągoty literackie powodują, iż często uważa się, że fachowiec jest zbędny lub też może co najwyżej odgrywać rolę pomocnika dla -oglądacza*. Prawie wszystkie nauki mają coś do zawdzięczenia dyletantom, często bardzo nawet wartościowe punkty widzenia. Ale dyletantyzm jako zasada oznaczałby koniec nauki. Kto sobie życzy -oglądu*, niech idzie do kina; także i na prezentowany tutaj temat znajdzie w kinie wiele, w formie niewątpliwie literackiej, rzeczy . Nic nie jest dalsze naszym, opartym na ściśle empirycznej podstawie studiom, niz

1

Chodzi o prace amieuczone w trzytomowym wydaniu Gesammelta AufiStze tur Religions-soziologU, w którym powyższy tektst miał charakter wstępu — posyp. red.

•Nie muszę zaznaczać, ż nie mam tu na myiB takich prńb. jakie zawiera książka K_ Jaspersa Psychologie der Welkmsdmuuugen (1919) czy — i drugiej strony — praca L Khgesa Cbaiak-Umtogit i im podobne studia. Jednak prace te różnią się od nasaei punktem wńżcia. Nie mamy tu miejsca na ich omówienie.