IMG45

cnie* ▼"•-A —

przez jpre-iowi, nych cze-chce B — rznę u; c) -wy-teda-nimo :i J„

eznia lecz** war-wcze spo-ątrz-m.kL nad-spra-kowo bra-óenia u di l»

i icfe

■rad*

penie

oto*

iri¹

Che*

podporządkowane się jregulammo-wi szkolnemu, w tym zwłaszcza mepasłuszeAstwó wobec nauczycieli Pomija się tu oczywisty fakt, że zakres trudności wychowawczych wybiega na ogół daleko poza brak sirbordynacji wobec dorosłych, a niezdyscyplinowanie może być niczym innym, jak zwykłą reakcją na nudę w szkole i złą organizację pracy uczniów.

Ponadto w potocznym używaniu pojęcia trudności wychowawcze zapomina się również o tym, że osiągnięcie pełnej dojrzałości społecznej poprzedza z reguły wiele załamań kryzysowych i związanych z nimi przejściowych trudności przystosowawczych. Z pewnością nie wszystkie , trudności sprawiane przez uczniów są objawami nieprzystosowania społecznego w ścisłym znaczeniu tego słowa. Nie są nimi na pewno przejściowe trudności, charakterystyczne dla określonych stadiów rozwojowych, ani też trudności czy zaburzenia w zachowaniu powtarzające się nader często, lecz mało dokuczliwe i nie stwarzające niebezpieczeństwa dla dalszego prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży.

„Wprawdzie współczesna psychologia rozwojowa — jak piszą M. Przełącznikową i M. Susułowska (1974, s. 234) — podważa koncepcję kryzysów pojawiających się jakoby w sposób iMeunimiony, przy przejściu z jednego do drugiego stadium rozwoju, należy jednak zwrócić uwagę na to, że niektóre okresy rozwojowe łączą się z przejściowymi zaburzeniami w przystosowaniu, mając podłoże endogenne lub egzogenne”. Takim newralgicznym, trudnym okresem rozwojowym może być dojrzewanie (dorastanie). Ale nie oznacza to bynajmniej, że jest to okres, w którym każda jednostka ludzka przeżywa załamania równowagi psychicznej, grożące nieuchronnie pogłębiającym się procesem nieprzystosowania społecznego. Załamaniom takim, jak i ich konsekwencjom zapobiegają zarówno wrodzona i nabyta odporność psychiczna młodzieży, jak również odpowiedni sposób pedagogicznego postępowania z nią. Przejściowa trudności pojawiają się zwykle u dzieci w wieku trzech lat i w pknmyiu okresie rozpoczynania przez nie obowiązkowej nauki szkolnej.

Tak więc nic dziwnego, te wielu pedagogów i psychologów usiłowało bliżej określić trudności wychowawcze. U nas propo> syeje w tym zakresie zgłosili min. L. Bandura (1958), IV. Han--figiewiet (1961), A. Lewicki (1957), O. Liptowski (1969), H. Spto-