IMG45

Wino więc, rozważając problem reżyserskich lektur A. o sposób konstruowania, potem zaś czytania przez _ręi^^l5?^tu, * Najpierw zauważyć trzeba - choć trudno byłoby tn^iti!^

styane - że adaptacji scenicznych najczęściej dokonują °

-_T------------- Sma pB ; .

Była ona wystawiana kilkakrotnie, między innymi w Pblsce ^ns%r Babel¹. Regułą jest jednak raczej przygotowywanie adapt^\

acjj

reżv$era z myślą o własnym widowisku

wspólny

%

Rozważę natomiast problem lektury powieści przez reżysera w zbudowania w oparciu o nią widowiska. Przykładem będzie • własna praca nad Dżumą Alberta Camusa².

(fi

dzieje

na

pd^e,‘ ^ "ńiszania się Źadżumione miasto zostaje zamknięte. Ustaje ■Jpjgopw -    - gg§g|g§|

korespondencja. Wprowadza się cenzurę

nikacja i

•erą °di

siebie. Stosunkowo rzadko adaptacja odrywa się niejak ^ nego widowiska, dla którego powstała, i brana jest na _w innych reżyserów. Thk stało się na przykład w wypadku kj ^ pik adaptacji Wojny i pokoju Tołstoja, dokonanej przez Erwj-*⁸?^^

Typów adaptacji może być wiele - od prób literalnego n nia jakiejś powieści na scenę, rozdział po rozdziale, aż do bard®*^-bistych impresji, które czasem mają z pierwowzorem «b^l ^ tytuł. Thidno jednak kusić się tutaj o ogólną klasyfikacje Ijg ^ teatralnych, filmowych i telewizyjnych. To osobny, obszer *

Praca ta miała uzy zasadnicze etapy; 1) analizę powieści CW 2) napisanie tekstu teatralnego przez adaptatora-reżysera; 3) ^ struowanie scenariusza widowiska. Dopiero po ukończeniu tej p^, rozpoczęły się próby. Analiza objęła problematykę filozoficzną i etyanj analizę akcji, przestrzeni, czasu i postaci.

Mówimy najpierw o filozofii dżumy - według Camusa. Dżunu to do. Zło wokół nas i w nas. Walka z dżumą polega na rozpoznaniu dżumy jako takiej, nadaniu jej imienia („Tak. To dżuma") i wyciągnięciu konsekwencji z faktu, że to dżuma, oraz z faktu, że dżuma jest dem. Nazwanie dżumy dżumą i uznanie jej za zło jest aktem ludzkiej godności i wyboru. Jak działa dżuma? Odpowiadając na to pytanie -rozpoznamy akc j ę. Dżuma zrywa więzy - rodzinne, społeczne, polityczne, ruszczy porozumienie i kontakt międzyludzki. Jej rezultatem jest odosobnienie, samotność, wygnanie. W obliczu dżumy każdy jest samotny. Każdy musi sam dokonać swego wyboru.

się z p r z e s t r z e n i ą w czasie dżumy? Rozpada się. aosobne miejsca, wysepki, punkty. Władze zakazują swo-^likdżuma wpływa na c z a s? Czas najpierw płynie paroksyzmami, Lj (jutami napięć i bezruchu. Potem staje. Codzienny rytm dnia, "ilości i prace odmierzane są tylko przez dżumę, to jest jedynie \L _CZas dzielący każdego od zarażenia i zgonu. Zycie w rzeczywistości toczy się więc w „czasie dżumy”, jest to czas sztuczny, _[)j^ealny, bezczasowy. W tym czasie w zasadzie wszystko dzieje się Mnultanicznie. Bowiem normalne interwały czasu przestają mieć sens

1    Huczenie.

A ludzie, postaci? Jak dżuma wpływa na ludzi? Co dzieje się

2    ludźmi? Jak działają ludzie w czasie dżumy? Chcą czy nie chcą, muszą się wobec niej określić. Poddać się łub sprzeciwić. Mogą też uciekać Ale przed dżumą nie ma ucieczki.

Tak, w największym skrócie, wyglądała moja analiza powieści Camusa. Uzupełniona naturalnie o niezliczone szczegóły.

W oparciu o tę analizę napisałem tekst. Celowo używam sformułowania .napisałem", gdyż istotnie, jak przy każdej twórczej adaptacji, tocz nie polegała na dobraniu dialogów napisanych przez autora powieści czy dokonaniu kolażu różnych fragmentów prozy, ale na napisaniu tekstu dla aktorów. Tak, aby wyrazić wydobyte w analizie treści i sytuacje ludzkie.

Tekst został ujęty w formę monologów i czterech tylko scen dialogowych, a to w przekonaniu, że owo najgłębsze i najboleśniejsze działanie dżumy na ludzi - rozdarcie, separacja, rozłączenie, wygnanie -winno zostać w teatrze wyrażone poprzez rozłączenie tekstu i działania. Dialogi zastrzeżono dla lekarzy, pielęgniarek i sprzymierzonego znimiTarrou. To postaci jednoznacznie i konsekwentnie sprzeciwiające się dżumie, a więc nie poddające się narzuconym przez nią prawom. Wszyscy inni - choć nikt na dżumę się przecież nie godzi i nie akceptuje jej wewnętrznie - mieli prawo tylko do monologu. Powstały monologi Dozorcy i jego Żony. monolog Szefa obozu dla internowanych, doktora Małbou i Kobiety opowiadającej o zakończeniu zarazy, takich monologów w powieści w ogóle nie ma. Napisałem także monologi doktora Bierne - o śmierci dziecka, i Tarrou - o solidarności międzyludzkiej i odpowiedzialności moralnej. Tylko kazanie Ojca Panełoux powstało jako kompilacja jego kazań z powieści. Sceny dialogowe

829

1

Irena Babel kilka razy wystawiała adaptację Wojny i pokoju na różnych sanach w Polsce; po raz pierwszy w Teatrze Powszechnym w Warszawie 29    °

1957 roku.

2

¹ Premiera 6 maja 1981 roku w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu; mierz Braun był autorem adaptacji i inscenizacji.