IMG03 (6)

MEBLE ZABYTKOWE    I

IX. Meble biedermeierowskie

Nowy styl w meblarstwie, przypadający na lata 1815—1850 — to biedermeier, charakteryzujący urządzenie mieszczańskich wnętrz mieszkalnych. „Biedermeier" znaczy „zacny pan Meier” — tak niemiecki poeta Eichrodt określał ówczesnego przedstawiciela stanu mieszczańskiego; nazwa ta stała się wkrótce reprezentatywna dla nowego stylu.

Biedermeier występował w całej Europie. Najpełniej rozwinął się w Niemczech, Austrii i na Węgrzech, wysoki poziom osiągnął też w Anglii, Danii i Rosji. Moda angielska, funkcjonalna i tania, szczególnie inspirowała nowy styl. Od 1808 r. ukazywał się w Anglii magazyn „Repository of Arts”, w którym drukowano wzory mebli, nawiązujące do późnych projektów Sheratona, Hope’a i Smitha. Londyn, Berlin i Wiedeń były głównymi ośrodkami sztuki meblarskiej w dobie biedermeieru. Wśród wiedeńskich projektantów mebli wyróżniał się malarz Dannhauser, twórca wzorów dla meblarskiej wytwórni swego ojca.

Biedermeier czerpał motywy z klasycyzmu, racjonalizmu i romantyzmu. Był przeciwieństwem rozmachu, przepychu i dostojeństwa poprzednich epok. Odznaczał się przede wszystkim prostotą i elegancją. Meble projektowano nie tyle z myślą o ich funkcji dekoracyjnej, ile użytkowej. Charakteryzowały się doskonałym rzemieślniczym wykonaniem. Jako surowca używano ciemnego, polerowanego mahoniu i orzecha oraz jasnego drewna brzozy i czereśni. Dążenie do oszczędnego dekorowania spowodowało brak w meblach detali z brązu, zastąpiły je tańsze aplikacje ze sztancowanej blachy miedzianej. Nawet fornirowanie traktowane było w okresie biedermeieru jako luksus. Wnętrze mieszkalne urządzone w nowym stylu sprawiało jednolite wrażenie. Ściany pokojów pokryte były papierowymi malowanymi tapetami, wschodnimi wzorzystymi dywanami, obwieszone pamiątkową bronią, ryngrafami. Najczęściej używane w okresie biedermeieru meble — to skrzynie, szafy i komody o prostych, gładkich formach, z niewidoma profilami, gzymsami i występami. Ulubionym meblem była sekretera (sekretarz) z szufladkowym wnętrzem, prostszą konstrukcję miały małe sekretarzyki umieszczane w damskich pokojach. Dużym upodobaniem cieszyła się też witryna. Była to szafa o niewielkich wymiarach, oszklona z przodu i po bokach, służąca do przechowywania porcelany i sreber. Wnętrza mieszczańskie w owym czasie nie były już tak przestronne, do meblowania pokojów wykorzystywano więc narożniki pomieszczeń; ustawiano w nich kątowe szafki i serwantki.

Wygląd stołu biedermeierowskiego zmieniał się w zależności od tego, do jakiego wnętrza był on przeznaczony i jakie funkcje miał w tym wnętrzu pełnić. Stoły w salonie, rozmieszczone przed rozłożystą kanapą, otoczone krzesłami, były owalne, okrągłe lub prostokątne. Stoły prostokątne wspierały się na szerokim oskrzynieniu. Stoły okrągłe miały zwykle jedną podporę profilowaną, rozwidlającą się ku dołowi w trzy woluty lub wazonowatą, umieszczoną na kolistej podstawie. Rozpowszechniły się oryginalne stoły „ekranowe”, z okrągłą ruchomą płytą wierzchnią, połączoną z podstawą za pomocą mechanizmu zwanego zamkiem. Zamek pozwalał ustawić płytę wierzchnią pionowo w czasie, gdy mebel nie był używany. Inne stoły salonowe wspierały się na nogach kolumienkowych, profilowych lub

w kształcie dwóch lir połączonych poprzeczką w formie rynny lub litery „x”. Niektóre stoły wspierające się na szerokim oskrzynieniu mieściły w tej podstawie szufladę

—    pełniły wówczas funkcję biurek. W okresie biedermeieru popularne były też salonowe „klapiki” — prostokątne stoły zaopatrzone w dodatkowe skrzydła-klapy przyczepione do węższych boków na zawiasach. Wyposażenie salonów stanowiły również „karciaki” — sToliki do gry w karty, z płytą wierzchnią złożoną z dwóch blatów nałożonych na siebie i spiętych zawiasami. W damskich pokojach stały stoliczki do robót kobiecych — „niciaki”, mieszczące w korpusie pojemnik na szpulki nici i kłębki wełny. Niekiedy łączono „niciaki" w całość z toaletką; partia środkowa mebla miała wówczas ruchome lusterko i przegródki na przybory toaletowe, po bokach zaś znajdowały się głębokie pojemniki na przybory do szycia.

Krzesła i fotele okresu biedermeieru cechowało dążenie do funkcjonalności i wygody. Konstrukcja ich była silna i masywna. Oparcia, często ażurowe, wypełniała dekoracyjna krata ozdobiona oszczędną intarsją lub motywem snycerskim. Przednie nogi od około 1830 r. były toczone. Około 1825 r. krzesło z oskrzynieniem zostało wyparte przez krzesło o bocznej konstrukcji ramowej, w którym oparcie i podpory tworzyły płynną linię. Od 1820 r. ruchomą ramę siedzeniową można było wyjmować z cargi (oskrzynienie ramy mebli szkieletowych). Do pokrycia używano jasnych kretonów, tkanin rypsowych, a w bogatszych domach — jedwabnego adamaszku.

W 1822 r. po raz pierwszy¹ użyto w Niemczech sprężyn stalowych pod wyścielenia krzeseł. Nieliczni tapicerzy ₄ otrzymywali koncesję na posługiwanie się tym wynalazkiem; przyniosło im to olbrzymi zysk. Sty! biedermeieru rozpowszechnił krzesło zaprojektowane komfortowo i j według wymogów zdrowotnych. Zapiecki siedzisk kształ- j towano według zaleceń lekarskich tego okresu. L'zależnio-no wzajemną wysokość stołu i krzeseł. Poręcze foteli stojących w jadalni mocowano nisko, aby nie przeszkadzały przy podawaniu potraw i posługiwaniu się sztućcami. Poręcze przy fotelach stanowiących wyposażenie salonu budowano wysoko, dla lepszego obiegu krwi w rękach.

W czasach lubujących się w wygodzie i dosycie życia I chętnie używano dużych sof i kanap o ciężkiej, masywnej j formie i oparciach w kształtach wyciągniętych łabędzich i szyj, rogów obfitości, gryfów, wici roślinnych. Wynalaz- I kiem biedermeieru była oryginalna sofa (Magaztnsofa) ze I skrzyniowatymi bocznymi oparciami wykorzystywanymi na schowki w formie szuflad. Łoża były gładkie, o prostych powierzchniach, jednakowych wezgłowiach i nogach; zniknęły podniebia, baldachimy i kotary.

Okres biedermeieru wykształcił kilka nowych mebli: regały, półki na książki, wysokie lustra (tremo), ekrany osłania- j jące palenisko pieca, parawany. Wszystkie charakteryzo- I wały się prostą, praktyczną, celową formą.

Funkcjonalność i użytkowość mebli biedermeierowskich I przyczyniły się do dużej popularności tego stylu w XIX w. I Jego elementy inspirowały meblarstwo kolejnych epok, a i dziś można spotkać wnętrza urządzone w stylu biedermeieru.    (a)

W tekście wykorzystano: J. Setko wicz, Zarys historii mebla (Warszawa-

-    Kraków 1969); J. Gosi wieka, Dawne stoły (Warszawa 1981), Damę krzesła t Warszaw a 1986), Dawne łóżka (Warszawa 1987).