IMG04 (5)

MEBLE ZABYTKOWE

VIII. Meble empirowe

i

I

Styl empire, wywodzący się z klasycyzmu, określony jest historycznie datami 1799—1815, ale oddziaływał jeszcze przez ponad dziesięć lat po restauracji Burbonów. Rozkwitł w czasie cesarstwa Napoleona I i miał w pewien sposób podkreślać przepych ideałów imperatora. Twórcami stylu empirowego byli architekci francuscy Charles Per-cier i Pierre Fontaine. Wkrótce styl ten stał się modą międzynarodową, modą arystokracji, a potem i mieszczaństwa.

Empire charakteryzowały rozmach, patos, logika i symetria. Wnętrze empirowe było spokojne i regularne, urządzone precyzyjnie, w sposób dokładnie przemyślany. Surowość pomieszczeń łagodziły tkaniny, którymi obite były ściany.

Do wykonania mebli stosowano elementy architektury antycznej. Masywny korpus szaf nadawał im wygląd greckich świątyń. Ich surową budowę architektoniczną podkreślały duże fornirowane płaszczyzny, natomiast szafy zdobione były kariatydami czy kolumnami z głowicami Łbrązu, pilastrami, konsolami, gzymsami. Styl empirowy wytworzył wiele nowych form szaf: wieloczęściowe szafy na książki z kratow'-nicą, oszklone szafy na naczynia porcelanowe, wąskie szafy do przechowywania naczyń stołowych (ser-wantki), okrągłe kredensy do przechowywania porcelany.

Do budowy krzeseł używano rówmież rzymskich form architektonicznych; pojawiły się tu sfinksy, hermy (zwężające się ku dołowi filary zwieńczone popiersiami), gryfy i lwie łapy. Delikatna, wygięta forma krzeseł została dostosowana do ciała. Zdobiące krzesła elementy snycerki były złocone.

W stołach pojawiły się mechanizmy, które pozwalały zmieniać ich formy i rozmiary, co umożliwiało pełnienie przez nie dodatkowych funkcji. Nogi stołów naśladowały antyczne kolumny i filary lub nogi rzymskich stołów marmurowych i wykonane były' w formie herm z postaciami lwów. Krawędzie stołów ozdabiane były reliefowymi fryzami. Charakterystyczne dla okresu empire były powstałe wówczas duże, okrągłe stoły, małe, okrągłe stoliki na jednej nodze (gueridon), toaletki i masywne, cylindryczne nocne stoliki (somno), które stawiano po dwa symetrycznie u wezgłowia łoża.

Monumentalne łoża budowano w formie rzymskich sarkofagów lub lodzi. Stawiano je na postumentach, osłaniano wysokimi baldachimami. Boki łoży miały esowatą linię łabędziej szyi, natomiast boki leżanek — formę rogu obfitości. Styl empirowy wykształcił nowy typ,leżanki — rekamierę: krótką, gondolowatą sofę o delikatnych liniach i końcach w kształcie łabędziej szyi. Nazwa rekamiera pochodzi od nazwiska pani Recamier, francuskiej arystokratki, która została przedstawiona na obrazie pędzla Francoisa Gerarda w pozie półleżącej na takiej w łaśnie sofie.

W okresie empire miejsce mniej używanych komd ■ zajęły niskie, dwudrzwiowe kredensy z marmuri wymi płytami. Nadal bardzo popularne były sekret^ ry, ale już całkowicie zamknięte, z podnoszonym bli tern, wnękami i szufladami.

Piece przyjęły formę antycznych nagrobków, umyi walki — antycznego ołtarza ofiarnego lub liry. Forj tepiany konstruowano w kształcie piramidy lub obej lisku. Nowością, charakterystyczną właśnie dla erm I pire, były stojące lustra ipsyche) z przechyloną pła4 I szczyzną zwierciadła i kolumnami po obu stronach. Meble empirowe były bardziej zwarte, zamknięte^ I masywniejsze niż meble w poprzednich epokach, al I także bardziej jednolite — antyczne wzory stosowanoi I w wystroju wnętrz, meblarstwie, obiciach, a także I draperii zasłon. Meble, początkowo mobilne, z cza- I sem stawały się prawie nieruchome; ich nogi łączono I płytami, przez co były niemal przywiązane do miejsca. Do fornirowania używano najczęściej czerwonawego mahoniu i czarnego hebanu. Chętnie sięgano też po jasne drewno: cytrynę, czereśnię, klon, jesion. Austriackie i niemieckie odmiany empiru pozostawa-ły pod wpływem francuskiego. Meble były jednak I konstruowane prościej, nie miał}' też wielu ozdób. , Mieszczańska odmiana empiru rozwinęła się tam później.

Podobny do francuskiego empiru kierunek powstał ⁴ również w Anglii. Tendencje tego stylu obecne były , w pracach braci Adam, projektach Sheratona, Shea- f rera i Thomasa Hope’a. Angielski empire — to meble ^; delikatniejsze i bardziej oszczędne w detalu niż fran-cuskie.

W okresie empiru nastąpił też silny rozwój stolarstwa meblowego w Ameryce. \V'ytwarzane z litego drewna meble zdobiono snycerką. Jednak wkrótce kierunek ten zanikł, ustępując wskrzeszonemu francuskiemu rokoko.

Na uwagę zasługiwał empire rosyjski. Wydarzenia przełomu XVIII i XIX w. podziałały w' Rosji inspirująco na sztukę. Rosyjscy artyści (Stassow, Rossi) projektowali meble empirowe, które wykonywano z egzotycznych odmian drewna, często malowano na biało i zdobiono złoconymi ornamentami. Rosyjski empire wytworzył też odmianę przeznaczoną dla bogatych mieszczan i w łaścicieli ziemskich. Rustykalne, dekoracyjne rosyjskie meble empirowe do dziś można oglądać w Ermitażu.

Empire — styl będący ucieleśnieniem cesarstwa Napoleona, został zniesiony po w ojnach w yzwolericzych, kiedy tak silna stała się nienawiść do wszystkiego, co napoleońskie. Jednak wpływy empire okazały się na j tyle silne, że przez długi czas inspirowały biedermeier, a nawet funkcjonowały samodzielnie, wywie-rając wpływ na sztukę do końca XIX w.    (a) ;