IMG73

~A. X ’ ¹ ^ ki ^

Zbi'4ii>*'v iJiiJiou ski

<’• nie dalami kalibrowanymi, lecz głównie wydzielonymi okresami i pod-

ci-esamiepoki brązu. Myślę, iż nie spowoduje to kontrowersji przy omawianiu porównywaniu paralelnych zjawisk i procesów.

Jeszcze jedna kwestia wymaga zwrócenia uwagi. Referujący poniższe gndnionia podkreśla konieczność wskazania na bezjtośrednie i pośrednie ynniki i wydarzenia oraz związane z nimi konsekwencje, wpływające na zt nitowanie się ogólnej sytuacji demograficznej poszczególnych regionów dorzeczach Odry i Wisły. .Szczególnie wyraźne odbicie znajduje to w trakcie 'Znawania procesu osadniczego mikro-, a zwłaszcza mezoregionalnego. Stąd poniższych uwagach konieczne wydaje się uwypuklenie tych momentów pradziejach omawianych ziem, w których w znaleziskach zaznaczyła się 'raźna infiltracja pokojowa czy ekspansja zbrojna obcych elementów ludno-owych lub tylko fakt przeniesienia towarzyszących im elementów w wyniku 'miany, oddziaływań kulturowych etc.

Ze względu na charakter niniejszego opracowania możliwe jest tylko ogólne szkicowanie procesu rozwojowego, jakiemu podlegały omawiane ziemie od czątków epoki brązu do wczesnych faz okresu lateńskiego. W kilku przy-rlkach, zwłaszcza w odniesieniu do zagadnień dopiero ostatnio zarysowu-ych się wyraźniej, pozwolę sobie jednak na szersze uwagi. W moim odczuciu npozjum, na którym przedstawiono część z poniższych spostrzeżeń, miało tylko podsumować dotychczasowe osiągnięcia, lecz również i wytyczyć runek dalszych badań oraz zwrócić uwagę na problemy dotąd mało poznane | jeszcze nie uwzględnione.

Niniejsze opracowanie dotyczy dwóch zasadniczych, uzupełniających się :adnień. Pierwszym z nich jest kwestia kształtowania się podziału strefowego n polskich we wczesnych fazach epoki brązu® oraz jego długotrwałej kon-uacji. Podział ten był uwarunkowany wykształceniem się dwu różniących entrów kulturowo-produkcyjnych: I) unietyckiego (pojmowanego jednak o strefa jego oddziaływań, a więc znacznie szerzej od zasięgu tej kultury) ł 2) siedmiogrodzkiego, faktycznie obejmującego wschodnią część Kotliny •puckiej, wykazującego silne powiązania z obszarami południowymi tzw. tolijsko-bałkańskimi. Bóżnice w ich obrębie w zakresie zwłaszcza kultury ■erialnej i sztuki, spowodowały na obszarze na północ od Karpat i Sudetów ział na dwie różniące się strefy, które umownie nazwiemy tu zachodnio-5 wschodni opolska. Podział ten utrzymał -się od fazy „przedłużycko-eijiieckiej”⁷niemal przez cały czas trwania kultury łużyckiej. Zaznaczające v i iągu BC-LlA różnice, dotyczyć będą głównie kierunku i charakteru t oddziaływań, warunkujących oblicze omawianych stref kultury łużyc-, i< h strukturę osadniczą, nie zaś zmian w charakterze etnicznym tego itdetwa.

i Zob. te* J. Machnik 1977, m. in. «. 29 ryć. 4 — mapą i «. ls2 rye. 27 — schemat nolugiooiy.

* M. Go dl 1976, pai.11 ta

Kwestia drtiga dotyczy charakterystyki oddziaływań centrów kulturowych, położonych na Jołudnie od Karpat i Sudetów, na kształtowanie się stosunków kulturowo-osadŁiczych ziem polskich u schyłku epoki brązu i w okresie halsztackim. Również i w tej fazie zaznaczy się wyraźna kontynuacja podziału na wyżej postulowane strefy, wyciskając swe piętno zwłaszcza w strefie zachodniej o cechach stylu (kultury) halsztackiego.

POCZĄTKI PODZIAŁU STREFOWEGO ZIEM POLSKICH

1

a) Dzieje badań

Poniższe spffltrzeżenia ograniczymy do tych części ziem polskich, w obrębie których zaznaczył się postulowany podział na strefę zachodnią i wschodnią, przy’ czym interesować mnie będzie, w jakich warunkach oraz w jakim zakresie doszło do tegoBaktu.

Już K. Jażdżewski⁸ podniósł kwestię powiązań między kulturą trzciniecką a wschodnią częścią kultury łużyckiej, co później dostatecznie szczegółowo uzasadnił A. GaSławski, charakteryzując pierwszą z tych kultur. On też wysunął przypuszczę ie⁹, że w ciągu BC₂ doszło do wykształcenia się wschodniej strefy kultury ł życkiej, przyjmując tym samym podział tego zespołu kulturowego na dwie części — wschodnią i zachodnią. Przypomnieć należy, że w dyskusji, jaka | id wysuniętą hipotezą rozwinęła się na I Międzynarodowym Kongresie Archi ilogii Słowiańskiej w 1965 r.¹⁰, wystąpili przeciw niej zwłaszcza J. Kostrzew ri oraz M. Gedl; pierwszy czynił to z pozycji reprezentowanej przez siebie tezy o jedności kultury łużyckiej i jej prasłowiańskim charakterze na całym obszarze przez nią zajmowanym. Natomiast stanowisko A. Gardaw-skiego poparli wówczas Z. Bukowski i J. Dąbrowski. Ów dwugłos spowodowany był z jednej ftrony niedostatecznym jeszcze rozpoznaniem materiału oraz jego klasyfikacja z drugiej zaś — rozpatrywaniem w coraz większym stopniu miejsca i roli keffltury łużyckiej oraz kultur ją poprzedzających w kontekście współczesnego nurtu rozwojowego w obrębie Kotliny Karpackiej oraz w dorzeczu środkowego Dunaju.

Do kwestii postulowanego podziału A. Gardawski¹¹ powrócił w dalszych swych pracach, w czym poparli go i inni badacze, m.in. W Hcnsel¹*, kióry przyjął, że w 11 MB ziemie polskie dzieliły się na trzy strefy: zachodnią (przed -łużycką), środkową i wschodnią (trzciniecką) oraz północno-wschodnią (hal -tycką).

⁸ K. Jażdżewski 1948, s. !)4 i n.

A. Gardawski 1968, s. 226 i u. uraz s. 230.

Zob. 1 MTvAS, 1.1, 1968, s. 310 i u., tamże wystąpienia wymieni* myci i niżej l»,nla-

¹¹ A. Gardaraki 1971, s. 253 i n., zwłaszczas. 267 i n. rffcW. HensejflmS, a. 161.

IM

di