IMG07 (3)

X

upoważnia go do pośpiechu i łapczywości na pieniądze, do zdobywania ich szybko, per fas et nefas, za każdą cenę.

Konflikt w świadomości społeczeństw postkomunistycznych — aspirujących do kapitalizmu — bierze się stąd, iż chcą one czym prędzej zamieszkać w zapełnionej wszelkimi dobrami kapitalistycznej przestrzeni, nie wyrzekając się jednak wygodnego zadomowienia w komunistycznym czasie.

Na poziomie społecznych nastrojów kolizja taka przejawia się w dylemacie psychologicznym i moralnym. Z jednej strony propa-guje się i afirmuje wzór rzutkiego biznesmena, z drugiej — tenże biznesmen jest notorycznie podejrzewany o nieuczciwość. W wyobraźni społeczeństw doświadczonych realnym socjalizmem — pamiętających o sprzyjaniu przez ten ustrój w skali masowej karierom w stylu Nikodema Dyzmy — nie może się pomieścić wiara w to, że dobrze prosperujący biznesmen może być jednocześnie dżentelmenem. Jest to pozostałość prawie kompletnego rozejścia się ekonomikiz etyką, co faktycznie miało przecież miejsce w komunizmie.

Dodając do tego fakt, iż społeczeństwo polskie jest w większości katolickie, dochodzimy do określenia splotu trudności, które — choć mają siedzibę w umyśle — stwarzają realne bariery dla działań praktycznych.

Oto bowiem na tradycyjnie chrześcijańskie (rodem jeszcze ze średniowiecza) rozdwojenie — na szacunek dla wartości religijno-moralnych i pogardę dla wartości doczesnych — nakłada się obecnie pragnienie osiągania jednych i drugich. Z nieodległej przeszłości wiadomo zaś, że nie można być zarazem »po-bożnym«, to jest pozostawać w zgodzie z kodeksem moralnym Dekalogu oraz »zamożnym« -— jako że bogactwo mogło być dotychczas osiągane prawie wyłącznie dzięki obchodzeniu lub zgoła gwałceniu przykazania »nie kradnij*.

Lektura książki Maxa Webera dostarcza wspaniałej okazji, aby wniknąć głębiej w ów dylemat i zastanowić się, czy naprawdę jest on nieunikniony i — ewentualnie — po spełnieniu jakich warunków mógłby zostać wyrugowany tak z myślenia, jak

i z praktyki. Etyka protestancka a duch kapitalizmu już samym tytułem sygnalizuje możliwość uzgodnienia, czy wręcz wzajemnego wspierania się zasad moralności i jednoczesnego powodzenia w interesach. Warto do jej lektury zachęcać tych wszystkich, którzy są już nazbyt zmęczeni i zdegustowani życiem w sytuacji wymagającej Orwellowskiego dwój-myślenia. Wprawdzie znikła jego oryginalna przyczyna, jaką w komunizmie był strach przed władzą i jej funkcjonariuszami, ale pojawiła się w jej miejscu nowa: dualizm ocen, które pochwalając sukces ekonomiczny, odmawiają jednocześnie ludziom takiego sukcesu szacunku moralnego.

Drugim powodem, dla którego należałoby tę pracę zalecić jako lekturę obowiązkową już nie tylko dla elity biznesu, ale też dla najszerszego kręgu zwykłych ludzi jest fakt, iż może ona ustrzec sfrustrowane społeczeństwo postkomunistyczne przed nowym rozczarowaniem. Tym razem — przed uwiedzeniem i porzuceniem przez widmo kapitalizmu.

Powszechną reakcją na rozkład ^przodującego ustroju* jest resentyment wobec wszystkiego, co kojarzy się z komunizmem. Głęboki zawód w stosunku do jego obietnic i własnych nadziei obudzonych przez utopię społeczeństwa sprawiedliwości i dobrobytu, spowodował na zasadzie emocjonalnego odruchu chęć przekreślenia i odrzucenia komunistycznego fragmentu biografii Polaków. Owo totalne rozczarowanie, psychologicznie i socjologicznie wytłumaczalne, podsycane ponadto przez pretendentów do władzy w nowych warunkach, sprzyja równie bezkrytycznemu oczarowaniu modelem zachodniego kapitalizmu, któremu udało się to, co komunizm pozostawił w sferze czystej fikcji.

Choć może to urażać niektórych Czytelników, faktem jest, że znaczna część rozgoryczonego społeczeństwa pozostaje podatna na zaszczepienie jej mitu kapitalistycznego dobrobytu w stopniu nie mniejszym, jak swego czasu na mit komunistycznego raju. Dobry grunt dla upowszechniania nowej wersji fałszywej świadomości stwarza z jednej strony wspomniana już niecierpli-