IMG 09

14 Częić J, rozdział /

ralnie¹ dobrze sądził;, boby każdy swój sąd podług prze-słróg natury prostować musiał. Ale zaledwo z dzieciństwa wychodzić poczyna, a już bardzo wiele takich sądów tworzy, względem których natura zgoła go nie ostrzega. Owszem, tak z prawdziwego jak z fałszywego sądu zdaje się on równie doznawać rozkoszy i myli się z zaufaniem: dlatego, że w takich zdarzeniach ciekawość jedyną jego jest potrzebą, a ciekawość nieoświecońa na wszystkim przestaje. Karmi się ona błędami z niejakimś upodobaniem, częstokroć się do nich z uporem przykleja, słówko nic nie znaczące bierze za odpowiedź dokładną i nie jest zdolną rozpoznać, że ta odpowiedź jest tylko słówkiem. Błędy człowieka trwałymi już wtedy zostają². Jeżeli bo-wiem,-jak bywa pospolicie, sądził o tym, co dobrze postrzegać, a zatem poznać, nie był zdolny³, doświadczenie nie może go z błędu wyprowadzić; równie i w tym, o czym z pośpiechem sądził, poprawić go nie zdoła, bo się go radzić uprzedzenie mu nie dozwala.

Błędy więc wtedy się zaczynają, gdy nas natura o omyłkach ostrzegać przestaje; to jest, gdy sądząc o rzeczach mały związek z pierwszymi potrzebami mających, sądów naszych w celu rozeznania prawdy ich lub fałszu wypróbować nie umiemy (Cours (Tetudes, Histoire ancienne, cz. 3, rozdz. 3) *.

-0	II
0	0 r-
0 Zł*	c/> X

Natura daje nam pierwszą naukę myślenia    15

Ale na koniec, ponieważ to pewna,

środek nabywania mado- _±t „ _rzcczy I których nawet mości    '

w dzieciństwie dobrze sądzimy,

zostaje nam tylko postrzegać, jakeśmy w sądzeniu o nich postępowali, a dowiemy się, jak w sądzeniu o drugich postąpić sobie mamy. Do tego zaś nic więcej nie potrzeba, jedno żebyśmy tak dalej czynili, jak za pomocą

1

W II i III wyd.: „z natury**'. Sens właściwy: „w sposób naturalny**.

2

WII i III wyd.: „Wtedy już błędy człowieka trwałymi zostają**. ⁸ Tak w II i III wyd. W wyd. I: „nie był w stanie**. _:

3

zamieniona, czyni prawidła nieużytecznymi, ustaje potrzeba myślenia o nich i robota niby naturalnie się odbywa.

Podobnież⁴ sztuki rozumowania uczyć się należy. Nie dosyć tedy byłoby^{5 6} objąć⁷ tę Logikę: trzeba jeszcze, ażeby sposób, którego uczy, stał się dla nas nałogiem, a to takim, żebyśmy nie mając nawet potrzeby myślenia o prawidłach, dobrze rozumować mogli; inaczej będziemy umieli teorią tylko sztuki myślenia, a nie zaś jej praktykę.

Nałóg ten, tak jak wszystkie inne, nie może się jak tylko^{8 9 10} długą wprawą nabywać. Trzeba więc wprawiać się na wielu przedmiotach. Znajdzie czytelnik w ciągu tego dzieła wskazane pisma, których czytanie najlepiej do tego zamiaru posłuży; ale że praktyka w sztuce tym się łatwiej nabywa, im się gruntowniej teorią jej obejmuje, nie wprzód ich czytaniem zatrudnić się mu radzę, aż póki ducha tej Logiki nie obejmie; co wymaga przeczytania jej z pilną uwagą⁸, raz przynajmniej.

Objąwszy już ducha Logiki® trzeba ją na nowo odczytać i w miarę odczytywania zatrudnić się¹¹ czytaniem przeze mnie wskazanym. Tych, którzy tym sposobem uczyć się jej będą, śmiem upewnić (co mam z doświadczenia), że do wszystkich nauk nabędą łatwości, która ich samych zadziwi (Nota Autora).

4

Tak w I i II wyd. W wyd. III: „Podobnym sposobem".

5

•    W II i III wyd. „Przeto ni.: dosyć tyłoby".

6

Conceooir — pojąć, zrozumieć.

7

zatrudni się"..

8

*    Tak w II i III wyd. W wyd. I: „nie może się tylko".

9

⁶    Słowa: „z pilną uwagą" tłumacz dodał od siebie.

10

Powinno być: tej Logiki (guand on aura saisi Vesprit de ceite Logigue).

11

   Tak w II i III wyd. W wyd. I: „zacznie ją odczytywać i w miarę odczytywania