IMG289

Rusticus expectat dum defluat amnis, at ille Labitur, et labetur in omne volubilis aevum.¹

Wielka to jest głupota wykładać dzieciom,

Quid moveant Pisces, animosaąue signa Leonis Lotus et Hesperia quid Capricomus aqua,²

obroty gwiazd i ruchy ósmej sfery, nim poznają swoje własne:

Tt IlAEińeosi xńfioi;

TT 8‘dotpaai Bou>teu>, ^{1 2}

Anaksimenes pisał do Pitagorasa: „W jakim celu miałbym się zabawiać tajemnicami gwiazd, mając śmierć albo niewolę bezustannie przed oczami?¹² Wówczas bowiem królowie perscy gotowali wojnę przeciw jego krajowi. Każdy powinien rzec tak: „Będąc smagany ambicją, chciwością, płochością, przesądami i nosząc wewnątrz siebie tylu nieprzyjaciół życia, mamli się troszczyć o tumult spraw tej ziemi?³

Skoro zaszczepi uczniowi to, co służy, aby uczynić człeka rozumniejszym i lepszym, zacznie go pouczać, co jest logika, fizyka, geometria, retoryka. Wówczas jakąkolwiek chłopiec obierze sobie wiedzę, mając już ukształcony sąd

i rozum, wnet sobie da z nią rady. Nauka odbywać się winna częścią przez rozmowy, częścią przez książki. Nauczyciel poda mu raz samego autora, sposobnego do takiej nauki, to znów da mu szpik jego i substancję, po<-żute już i przerobione. Jeśli sam z siebie nie jest dość poufały z książkami, aby znaleźć wszystkie piękne ustępy, jakie w nich się mieszczą, można dla tej potrzeby przydać mu jakiegoś oczytanego skrybę, który na zawołanie dostarczy zapasów, jakich ów zapotrzebuje, aby nimi obdzielać i karmić swego wychowanka. Kto może wątpić, że taka nauka będzie łatwiejsza i naturalniejsza niż gramatyka Gazy *? Tam znajdziesz jeno same cierniste i nudne przepisy, czcze i wyschnięte słowa, w których nie ma żadnego soku, nic, co by budziło umysł; tu dusza znajdzie snadno, gdzie ugryźć albo raczej gdzieby się mogła wypasać. Nasz owoc jest bez porównania obfitszy i łacniej stanie się źrały.

Szczególne jest, iż w naszym wieku miano filozofii stało się nawet u ludzi rozumnych nazwą czczą i fantastyczną, bez pożytku, bez wartości, ani w sądzie, ani w działaniu. Mniemam, iż owe zakute pały, które obsiadły jej gościńce, są tego przyczyną. Bardzo źle się czyni malując ją dzieciom jako niedostępną panią z chmurnym, markotnym i groźnym obliczem. Któż to ubrał ją w tę fałszywą, wyblakłą i szpetną maskę? Nie masz nic weselszego, rze-źwiejszego, radośniejszego, omal nie powiedziałbym figlar-niejszego niż ona; zwiastuje jeno same gody i wywczasy: smutne i stroskane wejrzenie jest oznaką, że nie zawitała tam w gościnę. Demetriusz * gramatyk, spotkawszy w świątyni w Delfach gromadkę filozofów siedzących społem, rzekł: „Albo się mylę, albo, widząc wasze tak spokojne i wesołe oblicza, mniemam, iż nie musicie wieść ważnej dysputy między sobą“; na co jeden z nich, Herakleon Me-garyjczyk, odpowiedział: „Niech ci, którzy dochodzą, czy

- 247

1

¹ Odważ się mądrym być,

Raz pocznij mądrze żyć!

Kto przewleka godziną poprawy,

Czyni Jak ten cham niemrawy,

Co nad brsegiem siadł i czeka,

Aż spłynie rzeka...

A fale płyną 1 spłyną...

I płynąć będą, choć wieki miną!

Hor. Epist. I, 2, 40.

2

   Jaki wpływ mają Ryby lub Lwa znak slerdzisty,

I Kozioróg, co kąpie łeb w Hesperti falach.

Prop. IV, 1, 85.

3

•    Ani mnie trapią Plejady, ani Bojotesa gwiazda.

Anakreont, Od. XVII, 10.