IMGE03

John C. Turner

158

nostki w stosunku do partnera; członkostwo grupowe odgrywało natomiast wa*. niejszą rolę w wyznaczaniu postaw wobec grupy własnej i zewnętrznej, jako zbiorowych całości. Obydwa cytowane eksperymenty sugerują, że spoistość w form* atrakcyjności interpersonalnej nie jest niezbędna dla tworzenia się grupy i nie wy. starcza, by spowodować wzrost dyskryminacji międzygrupowej.

Trzy eksperymenty terenowe przeprowadzone przez Sołe’a i innych (1975) uzupełniają dokumentację laboratoryjną. Wymienieni badacze przyjęli, iż zachowanie altruistyczne opiera się na ogólnej kategorii członkostwa. Manipulowali oni stopaiem podobieństwa opinii (na temat kwestii ważnych i mało istotnych) między osobami badanymi i potrzebującym pomocy cudzoziemcem. W przypadku spraw istotnych (eksperyment I) zainteresowanie cudzoziemcem rosło proporcjonalnie do podobieństwa postaw między nim i badanym, pomoc zaś wzrastała jedynie w przypadku całkowitej zgodności opinii. Jeśli chodzi o kwestie mało ważne (eksperyment 2), pomoc rosła równolegle do podobieństwa opinii - atrakcyjność zaś nie. W przypadku połączenia kwestii ważnych z mało istotnymi (eksperyment 3) — pomoc i atrakcyjność rosły znacząco jedynie wówczas, gdy występowała całkowita zgodność opinii w kwestiach ważnych. Sole i współautorzy wyciągają wniosek, że pojawienie się altnii-stycznych stosunków społecznych zależy przede wszystkim od podobieństwa opinii i wynikającej stąd kategoryzacji społecznej, a nie od atrakcyjności. Podobieństwo wyznacza atrakcyjność jedynie w takiej mierze, w jakiej dopuszcza, by badani jednoznacznie zaliczyli cudzoziemca do grupy własnej.

Eksperymenty powyższe rozpatrywane łącznie sugerują, że spoistość sama w sobie może nie odgrywać zasadniczej roli w psychologicznie rozumianym członkostwie grupowym. Nie ulega jednak wątpliwości, że grupy społeczne wykazują tendencję do pewnego rodzaju spójności; na ogół jesteśmy przywiązani do innych członków grupy własnej. Wydaje się, że istnieją co najmniej cztery ważne okoliczności pozwalające wyjaśnić ten fakt.

Po pierwsze - badania Sole'a i współpracowników wykazały, że istnieje kilka I zmiennych mogących funkcjonować niezależnie zarówno jako poznawcze kryteria kategoryzacji społecznej, jak i determinanty atrakcyjności interpersonalnej. Spektakularnymi przykładami są całkowite lub krańcowe podobieństwa między ludźmi j I Hensley i Dural. 1976; Sole i in., 1975), wspólne losy (Rabbie i Horwitz. 1969), 1 I wspólne zagrożenie (Bumstein i McRae, 1962; Feshbach i Singer, 1957) i fizyczna bliskość. Społeczna kategoryzacja i atrakcyjność interpersonalna mogą więc cza- I san być skorelowanymi skutkami tych samych zmiennych. Z drugiej strony, wiek zmiennych, o których sądzono, iż przyczyniają się do powstawania grupy popaa wywoływanie spoistości, może w istocie definiować jednostki jako członków tej I ( samej ogólnej kategorii społecznej.

Po drugie, istnieje wiele dowodów na to, że zmienne wyznaczające atrakcji I I teść interpersonalną wpływają na przynależność grupową wtedy, gdy została juz I ■flakma ogólna kategoria członkostwa. Wydaje się, iż zachodzi to w przypadku in- I reakcji społecznej łub werbalnej (Janssens i Nuttin. 1976; Rabbie i Huygen, 1974;

Rabbie i Wilkeas, 1971; Stephenson i in.. 1976). ..Zbiorowego spotkania" (1 berger. 1973) i podobieństwa przekonań (Allen i Wilder. 1975). Nie jest efekty te wynikają ze wzrostu spoistości, poznawcze) lob emocjonalM} HRBH ści członkostwa grupowego, czy też z jakichś innych procesów. Jek*>gM|^H mechanizmów omawiamy poniżej.

Po trzecie, spójność społeczna może być bezpośrednim rezultatem identyfikacji społecznej. Możemy wykazywać mniejszą skłonność do tworzenia grapyiaMMIH łubianymi, niż lubić ludzi z powodu ich przynależności do nauey grapy, łftppBM można wyjaśnić w kategoriach kształtowania się samostereotypów i wewnątrzgrupowych. omawianych w następnej części tekstu. Główna WpnmMfl|H ka. iż kategoryzacje społeczne są subiektywnie określane lub definiowane przez skorelowane wymiary: jakąś wiązkę opisowych, ocennych lub nonnatywnjMMMH butów, wskazujących, co przypuszczalnie mają ze sobą wspólnego członkowie lej samej kategorii i czym się różnią od członków innych kategorii. W warunkach. wMmH wyraźnie ujawnia się członkostwo grupowe, postrzegamy siebie i tworzymy mmMF; typy samych siebie i innych, złożone z ogólnych lub rozstrzygających atrybutów kategorii, do których sami należymy lub do których należą inne osoby. JcflkjafljH siki wewnątrz tej samej kategorii określają siebie za pomocą tych samych cech gni-powych. występuje percepcyjne wzmocnienie ich wzajemnego podobieństwa, cn powinno prowadzić do wzrostu atrakcyjności wewnątrzgrupowej. Identyfikacja społeczna może tym samym kształtować spójność społeczną na podstawie stereotypowych podobieństw, jakie postrzegamy między sobą i bliskimi członkami wlasacj grupy. Wjym przypadku chodzić będzie raczej o atrakcyjność wewnątrzgrupową. a nie interpersonalną, ponieważ* me wynika ona ze swoistych podobieńM*:|h|p ózy poszczególnymi osobami. ~

Wydaje się prawdopodobne, że nawet arbitralne kategoryzacje społeczne mogą w ten sam sposób tworzyć atrakcyjność wewnątrzgrupową. Jednostki losowo przydzielone do „grup” zakładają przypuszczalnie, iż muszą mieć coś wspólnego ze sobą lub też odruchowo wynajdują czy inferują wspólne cechy grupowe z dostępnej m-formacji. Mogą one dysponować informacją przynajmniej na swój wtasaytMMhfl (jako przykładowego członka grupy) i stąd wyprowadzać wnioski odnośnie Jo cech grupy jako całości. Nie znaczy to, że nawet arbitralne kategoryzacje społeczne zawsze prowadzą do pomieszania identyfikacji społecznej i spoistości. Postrzeganie siebie w zwierciadle ogólnej kategorii członkostwa jest podstawą i przyczyną zakładanego podobieństwa między członkami, przy czym podobieństwo to ma charakter wewnątrzgrupowy, a nie interpersonalny, gdyż jest zapośredniczooe przez uprzednią akceptację przypisanej (arbitralnie) kategorii członkostwa.

Po czwarte (i związane z powyższym), zachodzi potrzeba rozróżnienia formowaniem się grupy opartym na atrakcyjności interpersonalnej, sympatii <fia jedno-siek jako zróżnicowanych, niepowtarzalnych osób i powstawaniem grupy opartym na sympatii do jednostek jako ..przykładów” pozytywnie ocenianych ccch MHMj