IMGX16 (2)

LXXXII PRACE SISMONDIEGO

kra tycznych przekonań. Rządy Justyniana dostarczały republikańskiemu historiografowi dalszych odstraszających dowodów. Po triumfie nowej religii wybuchły natychmiast teologiczne spory i zażarte walki między chrześcijańskimi sektami, co odbiło się fatalnie na losach państwa rzymskiego. Zwycięski Kościół zaczął prześladować pogan i odszcze-pieńców, wywołując wewnętrzne zaburzenia i osłabiając w ten sposób imperium w dobie napadów barbarzyńców. We wspomnianym dziele mamy ciekawą analogię między ustrojem rzymskim i szlachecką Rzecząpospolitą Polską: Sismondi porównywał rzymskich senatorów, których nie zdołały zubożyć najazdy Germanów, albowiem posiadali majątki rozrzucone po całym imperium, z polskimi wielmożami, których z tego samego powodu nie mogły całkowicie zrujnować wojny kozackie.

Innym ważnym źródłem Krasińskiego mogła być sławna Historia republik włoskich Sismondiego. Dzieło to znajdujemy wśród lektur młodego Krasińskiego. Z listów poety do ojca wiemy nadto, że młody wojażer-student poznał autora w Genewie i chętnie z nim rozmawiał. Mimo to historycy literatury nie zajęli się tą pracą szczegółowo. A dzieło jest bardzo ciekawe ze względu na surową krytykę historycznej i kulturalnej roli Kościoła. Poglądy Sismondiego znalazły odbicie w Irydionie (proroctwa Masynissy) i w ogłoszonych w książce Kallenbacha o Krasińskim fragmentach korespondencji poety z ojcem. Sismondi przypisywał wszechstronny: gospodarczy, polityczny, naukowy i artystyczny rozkwit średniowiecznych Włoch republikańskiej zasadzie rządów. W ogóle wolność Zachodu to zdaniem historyka owoc buntu klas nieposiadających. Ze wszystkich sztuk pięknych architektura najlepiej wyraziła ducha czasów: „Architektura XIII wieku jest całkowicie republikańska”, „cała jest przeznaczona do • publicznego użytku”, „cała służy pospólnej przyjemności”. Do

końca XV wieku Włochy zajmowały we wszystkich dzie- . dżinach życia pierwsze miejsce w Europie.

Upadek nastąpił na skutek niewoli. Zdaniem Sismondiego Włochy nie mogły się ocalić nawet w wypadku, gdyby się stały monarchią; przykładem dzieje Hiszpanii. Raczej mogły się obronić przeciw koalicji innych państw jako unia republik. Osłabnięcie ducha wolności we Włoszech zmniejszyło siłę oporu narodowego wobec najeźdźców; potęga bowiem republiki polega na udziale wszystkich obywateli w rządach. Papiestwo odpowiada za zepsucie podległych mu ludów; pontyfikat Aleksandra VI był gorszącym przykładem. W wieku XVI nastąpił upadek rolnictwa, przemysłu, handlu, nauki, sztuki i moralności publicznej. Zaczyna się panowanie arystokracji — epoka pasożytnictwa i próżniactwa. Tyrania religijna i polityczna zniszczyła wielkość i potęgę renesansowych Włoch. Sismondi ostro krytykował politykę Kościoła, który stale spiskował z ościennymi władcami przeciw włoskiemu narodowi. Katolicyzmowi przypisywał moralny stan narodu i upadek obyczajów we Włoszech. Religii rzymskiej zarzucał szkodliwy wpływ na prawodawstwo i wychowanie. Błędy Włoch uważał za dzieło ich mistrzów: feudalnych panów i katolickiego kleru. Przyrodzone zaś cnoty włoskiego ludu były dla historyka rękojmią przyszłego odrodzenia i wielkich czynów.

Najbliższym współczesności dziełem Sismondiego była Historia odrodzenia wolności we Włoszech. Jest to jakby przekrój dziejów imperium rzymskiego i republik włoskich. Oznaki kryzysu cesarstwa pojawiły się już w czasach pomyślności, za panowania Antoninów. Pośród obfitości i bogactw lud cierpiał nędzę. Ucisk i niewolnictwo kwitnęły w dobie największej potęgi państwa. Upadło rolnictwo. Germańscy najemnicy stali się obrońcami Rzymu. Rolę barbarzyńców starożytności odegrali w średniowieczu