img248 (8)

42 Druidzi

i ośrodków nauki. Prorzymskie, stoickie przekonania Posejdoniosa czyniły jego prace autorytatywnym źródłem dla Strabona.

Przejdźmy teraz do owego rzymskiego wodza, który podbił Galię i usiłował narzucić całemu celtyckiemu światu (poza Irlandią) pax r omanu. Gajusz Juliusz Cezar (100-44 p.n.e.) próbując podbić Celtów, z pewnością spędził wśród nich dużo czasu i choćby z tego powodu dostarcza nam więcej informacji niż inni pisarze.

W Wojnie galijskiej pisze, że społeczeństwo galijskie podzielone było na trzy klasy: wykształconych kapłanów (druides), wojowników (eąuites) i lud (plebs). W tym miejscu Cezar klasyfikuje druidów w sposób właściwy, ale później opisuje raczej stan kapłański, choć bez przywoływania tej nazwy.

O druidach Cezar pisze następująco:

Zajmują się sprawami boskimi, troszczą się o ofiary publiczne i prywatne, objaśniają zagadnienia religijne; do nich ściąga znaczna liczba mieszkańców dla pobierania nauki i w ogóle cieszą się oni wielkim u Gallów poważaniem. Albowiem we wszystkich niemal sprawach spornych tak publicznych, jak i prywatnych oni rozstrzygają, zwłaszcza jeśli dopuszczono się jakiegoś przestępstwa, gdy popełniono zbrodnię, jeśli toczą się spory o spadek czy miedzę, oni również wyznaczają nagrody i określają wysokość kar; jeżeli ktoś, czy jednostka, czy plemię, nie podporządkuje się ich wyrokowi, wykluczają z uczestnictwa w ofiarach. Jest to u nich najcięższa kara. Ci, których takie wykluczenie obejmuje, są stawiani na równi z bezbożnikami i zbrodniarzami, wszyscy od nich stronią, unikają zetknięcia i rozmowy z nimi, aby przez te kontakty sami nie narazili się na nieszczęście. Nie mają oni prawa dochodzić sprawiedliwości, nie powierza im się żadnych godności^{1 2}.

Cezar wspomina także o sposobie organizacji druidów w Galii:

Na czele zaś wszystkich druidów stoi jeden, który cieszy się największym między nimi poważaniem. Po jego śmierci następcą zostaje albo ktoś wyróżniający się spośród reszty zasługami, albo w wypadku gdy jest wielu równych sobie, przez głosowanie druidów, a niekiedy nawet z bronią w ręku walczą o pierwszeństwo. W określonej porze roku druidzi zasiadają na poświęconym miejscu dla odbycia sądów. Tu schodzą się zewsząd wszyscy, którzy mają sprawy sporne, i poddają się ich wyrokom i orzeczeniom'.

Zapoznamy się później ze źródłami irlandzkimi, w których opisana została podobna instytucja.

Cezar tak pisze o pochodzeniu druidyzmu:

Przypuszcza się, że nauka druidów powstała w Brytanii i stamtąd została przeniesiona do Galii, i jeszcze ci teraz, którzy pragną lepiej ją zgłębić, udają się tam na studia³.

W źródłach irlandzkich można znaleźć wzmianki na temat szkół druidycznych - powrócimy do tego zagadnienia w następnych rozdziałach.

Cezar informuje na^ również o pozycji społecznej druidów:

Druidzi nie biorą zazwyczaj udziału w wojnach i nie płacą podatków na równi z innymi, ale są zwolnieni od służby wojskowej i wszelkich innych powinności. Wielu młodych ludzi, zachęconych tymi przywilejami, dobrowolnie zgłasza się do nich na naukę, przysyłają ich też rodzice i krewni. Podobno uczą się tam na pamięć wielkiej ilości wierszy. Tak więc niektórzy dwadzieścia lat spędzają na nauce⁴.

Jedno z ważniejszych spostrzeżeń dokonanych przez Cezara dotyczy tego, że druidzi:

Uważają, że nie wolno tego, czego się uczą, przekazywać na piśmie, choć niemal we wszystkich innych wypadkach, zwłaszcza w sprawach publicznych i prywatnych posługują się greckim alfabetem. Zdaje mi się, że zasada ta została wprowadzona z dwu powodów, ponieważ nie chcą sami, by ich nauka stała się dostępna ogółowi, ani by uczniowie, zawierzywszy pismu, nie zaniedbali starań o wyrobienie pamięci; zazwyczaj wielu ludziom to się zdarza, że licząc na pomoc pisma, z mniejszą pilnością przykładają się do uczenia się na pamięć i do zapamiętywania tekstów⁵.

Powierzchowna interpretacja i niedokładne odczytanie tekstu Cezara doprowadziło wiele osób do przekonania, że starożytni Celtowie nie znali pisma. Jednakże w licznych miejscach zachowały się galijskie zapisy w alfabecie greckim oraz łacińskim, pochodzące z trzeciego i drugiego wieku p.n.e. Inskrypcje z Galii Przedalpejskiej, na przykład z kamieni w Saignon, Todi i Briona, zostały dokładnie przeanalizowane. Przez długi czas uważano kalendarz z Coligny (pochodzący z pierwszego wieku p.n.e.) za najdłuższy zachowany tekst w języku celtyckim, jednakże w roku 1983 odkryto w La Vayssiere ołowianą tabliczkę, znaną teraz jako inskrypcja z Larzac, zapisaną łacińską kursywą i uznawaną za najdłuższy znany tekst galijski. W grudniu 1992 roku dokonano kolejnego odkrycia - w północnej Hiszpanii odnaleziono kolejny celtycki zapis na tabliczce z brązu⁶. Współcześni badacze zupełnie inaczej postrzegają teraz problem znajomości pisma u Celtów. Powrócimy do tego tematu w rozdziale poświęconym „księgom druidycznym”.

O szeroko dyskutowanym nauczaniu druidów dotyczącym nieśmiertelności duszy Cezar pisze w sposób następujący:

1

   Julisz Cezar, Wojna galijska, ks. VI, rozdz. 13. tł. E. Konik. str. 217-218.

2

   Ibid., str. 218.

3

   Ibid., str. 217-218.

4

Ibid., str. 218-219.

5

⁵¹ Ibid, str. 219.

6

¹¹ W latach siedemdziesiątych odnaleziono w Botorrita (czyli rzymskiej Contrebia Belaisca), w pobliżu Saragossy, brązową tabliczkę ze 172 słowami zapisanymi mieszanym pismem sylabicznym (tzw. pismem iberyjskim). W październiku 1992 r. odnaleziono kolejną tabliczkę (znaną jako Botorrita II) zawierającą prawdopodobnie kilkaset słów. Byłby to najdłuższy zachowany tekst, nie tylko w starożytnym języku celtyckim, ale także w jakimkolwiek języku zachodniej Europy (pomijając łacinę i grekę). Jednakże pierwsze próby odczytania przyniosły raczej rozczarowujące rezultaty: po krótkim tekście wstępnym następuje długi wykaz imion. Zob. Wolfgang Meid, Gaulish Inscriptions (Seria Archaeolingua 1), Budapcst, 1994, oraz Celtiberian Inscriptions (Seria Archaeolin-gua 5). Budapest, 1994 (przyp. tłum.).