IMGX38 (3)

CXXVI CZŁOWIEK PÓŁNOCY

Dla pisarzy oświecenia i romantyków źródłem wiadomości o Skandynawii była Historia Danii Pawła Henryka Malleta i pisma Bonstettena. Krasiński prócz Ampere’a znał prawdopodobnie Malleta poprzez dzieło Gibbona. Może miał w ręku niemieckie tłumaczenie skandynawskich poematów pióra Bonstettena. Na pewno zaś czytał drugie wydanie Eddy Lelewela. O Nibelungach pisał także Sismondi w dziele O literaturze południowej Europy. Przypomnijmy, że jeszcze Gustaw Flaubert pracując nad powieścią Salamrńkó (1862) sięgał do Eddy, korzystając z tego samego źródła, co Gibbon, a mianowicie z Historii Danii Malleta.

Nietrudno odnaleźć w Irydionie echo modnej w epoce myśli o „człowieku Północy”, jako wojowniku z natury i umiłowania oraz o zagubionym w zmysłowych rozkoszach „człowieku Południa”, co m. in. głosiła także pani de Stael w dziele O literaturze. Matkę bohatera nazwał Krasiński Grimhildą; ma ona pewne cechy Krymhildy z Eddy (kapłanka-wieszczka) i pewne cechy Krymhildy z Nibelungów (kochająca żona, która wychowuje dzieci w duchu zemsty). Syn Amfilocha i Grimhildy otrzymał na drugie imię — Sygurd. Jako hasło dla swych zwolenników w katakumbach wybiera Irydion słowa „Sygurd, syn Grimhildy”. Bojowym zawołaniem Germanów w czasie powstania Irydiona w Rzymie był okrzyk „Odyn i Grimhildą”. Bohater dramatu klnie się stylowo „przez Thora”. Po śmierci siostry Irydion patrząc na ostatnie nocne mgły przypomni sobie wierzenia matki, o których mowa w Eddzie i Pieśniach Osjana: „Matka powiadała niegdyś, że cienie [umarłych. Przyp. W. K.) lubią się kołysać na czarnych chmurach — Elsinoe!”. Grim-hilda gra w Irydionie rolę „widzącej”, czyli prorokini. Zapowiada zniszczenie świata, to znaczy tego, co było wówczas światem — imperium rzymskiego. Wizja Grimhildy ma charakter apokaliptyczny. Przypomnijmy, że Lelewel pod tekstem swego przekładu Voluspy umieścił dla porów*

nania odpowiednie ustępy Apokalipsy i wyjaśniał czytelnikom, że chodzi tutaj o upadek pogaństwa, a nie świata. Oprócz ponurych proroctw Grimhildy mamy w Irydionie niszczycielskie marzenia Amfilocha i jego syna oraz nienawistne, niebiosoburcze zakusy Masynissy. Chrześcijańskim odpowiednikiem eschatologii Północy są w dramacie millenarystyczne tęsknoty Symeona z Koryntu i religijno-miłosne ekstazy Kornelii. Naturalnym zaś łącznikiem między pogańskim, skandynawskim i chrześcijańskim katastrofizmem jest Chór Barbarzyńców, czyli nawróconych Germanów, w scenie katakumbowej.

Ze względu na występującą we Wstępie formę sagi trzeba pamiętać, że w Eddzie mamy kilka typów poetyckiej prozy. Najciekawszą formację przedstawia Voluspa. Jest to rodzaj mitologicznej ody, czy poetyckiego rapsodu. Cechą charakterystyczną tego poematu są wykrzykniki, wołacze, pytajniki, wyliczenia, apostrofy, przeskakiwanie z tematu na temat, luźne kojarzenie obrazów, zdania ułamkowe, zwroty do słuchacza i profetyczne wizjonerstwo. Jest to tzw. Edda rhytmica, dlatego tłumacze Voluspy posługują się „wersetem”, jako strofą prozaiczną. Kilka fragmentów w przekładzie Lelewela (1828) da o tym lepsze pojęcie:

1.    Milczcie a słuchajcie! świętego rodu więksi i mniejsi, towarzysze Heimdalla! Walfodura sztuki chcę opowiedzieć: starodawne powieści. Nic dawniejszego nie znam!

2.    Są mi olbrzymi wiadomi! Pierwociny rodu od nich zachowane chcę opowiedzieć. Dziewięć światów, dziewięć przestrzeni i więcej znam; środek, wielkość i tego pył.

3.    Dawny jest wiek, kiedy Imer żył; ni piasku, ni morza, ani wiatru było. Nikt ziemi nie widział, ani w górze nieba; pusta przestrzeń, nigdzie trawy.

Potem następuje opowiadanie o stworzeniu świata. Nowy temat wprowadza się często przy ppmocy zwrotu do słuchacza (wołacz z rozkaźnikiem lub pytanie). Kontakt rapsoda