IMGd87

A gdy buntowali się, Towiański dokonywał przeglądu i odmawiał im stanu gotowości. „Mi-strz — donosił zrozpaczony Aleksander Chodźko nie znalazł żadnego brata gotowym nie wyłączając Adama” ^,c. Nakazywał im tedy, iżby dalej pracowali nad sobą i gorliwiej przygotowywali się do czynu oraz łączył się z nimi w Utrapieniu. Sam powiadał: „Płaczę w duchu moim, że czas opóźnia się nad zakres woli bożej” ^Ia.

Sygnalizowana dwoistość w ujęciu czynu łączyła się z problemem łaski i zasługi, hetero-nomii i autonomii ludzkiej. Jeśli bowiem zbawienie człowieka i całego świata zależy wyłącznie od aktu miłosiernej łaski i spełnia się za sprawą cudu, to człowiekowi pozostaje jedynie bolesne oczekiwanie oraz praca nad doskonaleniem własnym, pobudzona bezinteresownym aktem miłości do Boga. Jeśli natomiast zbawienie jest owocem ludzkiej zasługi, to człowiek całym swoim życiem musi nań zapracować, własnym autonomicznym wysiłkiem zdążając do jego osiągnięcia. W pierwszym wypadku zbawienie jest sprawą nade wszystko Boga, w drugim natomiast — człowieka. U Towiańskiego oba te wątki współegzystują. Stąd w jego naukach notorycznie pojawia się dwoistość. Obok przekonania, że „my sługi świętej Sprawy... wypadków nie kreślim”, lecz sama opatrzność „kreśli im drogę, czyni wypadki, a my do nich stosujemy się”, spotkać możemy tezy głoszące, że „droga nie zależy pd wykreślenia bożego, ale od tego, jak bracia idą” ¹⁷. Dwoistość tedy, która wyraża się w oscylacji pomiędzy przeżyciem własnej bezsiły i absolutnej zależności od Stwórcy, a odczuciem samoistnej wartości wysiłku ludzkiego i uznaniem ludzkiej wolno-

¹⁵ Tamże, s. 583.

Turyn 1882, s. 314. ■. t. II, wyd. cyt.,

A. Towiański: Pisma, t. III, u W. Mickiewicz:    Współudział..

s. 28.

fcj w obliczu możliwego wyboru    i

dobro

oraz Pieronku dziania.    druga perspek-

W doktrynie TowiansRieg¹o    _nawo|ując na-

tywa niekiedy dominowała^    . odsuwał

wet do czynu, głosząc jego pomeoę.    _v-

przecież jego realizację w ni^k^onę przy włość i stale braci przestrzegał: „Chowajcie J, na czasy działalne**. To musiało spotkać sUj * oporem ludzi, którzy pragnął! rychłej przemiany i chcieli ją współtworzyć, którzy marzyli o bezpośrednim „przelewaniu myśli w rzeczywistość’*. Wyrzucali oni Mistrzowi „opuszczenie rąk’*. Nie chcieli pogodzić się z nakazem, ażeby tylko „modlić się, cicho siedzieć > z założonymi rękami wyglądać zmiłowania się boskiego ”^,s. Wierzyli natomiast, iż „przychodzi czas, żebyśmy posunęli czynem publicznym’* Sprawę i domagali się, aby „przejść Jak najprędzej do realizacji cząstkowej**^,f. „Nauki Mistrza powiadali — doprowadzić nas gotowe do politycznego indyferentyzmu” a „jakież będzie słowo nasze, jeżeli czynu nie będzie" •*. „Idea wołał Słowacki — musi być działalna na ziemi, to jest czyniona przez ludzi, nie głoszona przez usta ludzkie’* **. Nie wystarcza tedy godzić się biernie z bożą wolą. Jest to za-sada niewystarczająca i jest to zasada groźna.

W jej imię właśnie „sam prorok boży w prawdę fałsz miesza i fałsz myśli mnoży'*, nakazując braciom „kornie stać na dole” i tylko szanować „ślepo bożą wolę”. A przecież —

Zgodzić się z Wolą Bożą? Łatwo w tem przewinić.

Bóg ją nam tu, na globie, nakazuje czynić.

{Słowacki).

W^aiMićkiewi«: Żywot Adama Mickiewicza, t. IV,

mIms. 202.

A. Miekiewicz- _Juliuaza słowackiego, t. III, Wro-

fkorespondencja

W 1963. s- ?!9