0039

25

Badanie wszechświata.

wyrodziły się w kłamstwo i głupotę, gdy wzbudziło się mniemanie, że z przepowiedniami astronomicznemi powiązać się dają i proroctwa tyczące się losów ludzkich. Łączność taka podobała się świadomym, powiększała bowiem potęgę ich społeczną, a bardziej jeszcze ponętna była dla nieświadomych, gdyż odsłaniając przyszłość tajemniczą, dawała im zadowolenie, które wszakże potem zamieniało się nieraz w silniejsze daleko rozczarowanie.

Astrologja stawia nam tedy przed oczy przykład bolesny, jak błąd myśli ludzkiej przez ciąg kilku tysiącleci zakłócał nieraz w sposob dotkliwy wyżyny życia społecznego, chociaż zaprzeczyć nie można, że zamiłowanie tych wieszczbiarstw służyło niekiedy korzystnie i czystej znajomości ruchów niebieskich, co nie usprawiedliwia wprawdzie uczonych ówczesnych, ale przynajmniej daje niejaką pociechę.

Ponieważ każde ziszczenie proroctwa astrologicznego podobało się świadomym i nieświadomym, a ztąd wieść o niem rozpowszechniała się szeroko, gdy o przepowiedniach nieziszczonych rychło zapominano i ich nie rozgłaszano, tłomaczy to więc dostatecznie, jak powstać i utrzymywać się mogła wiara we wpływ objawów niebieskich na losy ludzkie, tern hardziej, że nieraz przepowiednia sama, choćby pośrednio, przyczyniać się mogła do sprowadzenia zdarzeń zapowiedzianych, czego można przytoczyć liczne przykłady. Do tego dodać jeszcze należy, że system ten przepowiedni posiadał urok tradycji odwiecznej, którą uciskał umysły.

Poznaliśmy dotąd pierwsze powodzenie badań astronomicznych, o ile tyczyły się przebiegu wielkich ruchów w obszarach świata w kolei czasu, a teraz rozpatrzmy sję w pierwszych krokach, stawianych na drodze orjentowania się w przestrzeniach wszechświata; zajmiemy się więc tu sprawą postaci ziemi i innych ciał niebieskich, oraz ich wielkości, odległości i zmian ich położenia.

Kulistość

ziemi.

Przede wszy stkiem nasuwa się nauka o kulistości ziemi. Pomiary w celu rozpoznania postaci ziemi prowadzone już były na kilka tysiącleci przed Chr. przez Chińczyków wzdłuż wybrzeży Azji wschodniej; gdy dokładne wyobrażenie o kulistości ziemi, a nawet o stosunku jej średnicy do średnicy księżyca, jest dziełem astronomji babilońskiej.

Niewątpliwie jednak śmiały ten wniosek osiągnięto nie z astronomicznych jedynie badań, ani też przez rozważania filozoficzne, a przede-wszystkiem z rozległych widoków i myśli, jakie dawało ludziom morze i żegluga morska. Człowiek dzisiejszy, jeżeli nie posiada wykształcenia matematyczno-kosmologicznego, z trudnością to zapewne zdoła zrozumieć, wzrok jego bowiem, zwrócony ku licznym sprawom bogatej kultury, obojętny jest na wrażenia, z których wypłynęła nauka o kulistem skrzywieniu powierzchni morza, ale i człowiek bardziej do stanu natury zbliżony nader powolnie z początku wiązał nasuwające mu się wyobrażenia, zanim obserwacja coraz bystrzejsza, poparta pomiarami i skazówkami praktyczneini, stopniowo rozjaśniła umysły.

Jeżeli znajdujemy się śród morza na drobnej wyspie, która z bardzo różnych i bardzo znacznych wysokości widok dokoła na powierzchnię morza

Wszechświat i człowiek. — Tom III    *