IMGh89 (4)

Rozdział 2

70

2.2.2. Teoria rozwoju poznawczego Jeana Piageta

W opisanych przez J. S. Brunera prawach i etapach rozwoju umysłowego można zauważyć wyraźny wpływ poglądów szwajcarskiego biologa i psychologa, Jeana Piageta, który zajmował się rozwojem poznawczym dziecka. Owocem prac J. Piageta jest znana teoria³⁶ ujmująca rozwój i proces uczenia się dziecka, u której podstaw leży stwierdzenie o konstruowalności systemu wiedzy. Teoria J. Piageta rozwoju poznawczego ma dwie główne części:

-    składowa „lata i stadia”³⁷ zakładająca, co dzieci mogą, a czego nie mogą zrozumieć będąc w różnym wieku oraz

-    teoria rozwoju poznawczego, opisującą jak dzieci rozwijają swoje możliwości poznawcze.

Teoria J. Piageta proponuje, że ludziom nie mogą być „podawane” informacje, które muszą oni natychmiast zrozumieć i wykorzystać. Ludzie natomiast muszą sami „konstruować” swą wiedzę. Konstruują ją poprzez doświadczenia w swej aktywnej działalności, które pozwalają im tworzyć struktury poznawcze, inaczej schematy, mapy, czyli mentalne modele w ich mózgach³⁸ lub neuronowe koncepcje konstruowane w celu zrozumienia i odpowiedzi na fizyczne doświadczenia dokonujące się w środowisku, w którym człowiek funkcjonuje. Te schematy są zmieniane, powiększane i stają się coraz bardziej skomplikowane w trakcie realizacji kilku komplementarnych procesów, takich jak: asymilacji, akomodacji, równoważenia i nierównoważenia. Należy jednak wziąć pod uwagę, że źle dobrane schematy i mapy poznawcze mogą stać się silnie alienogenne dla uczącego się.

Podobnie jak u J. Brunera. u J. Piageta uczenie się jest procesem aktywnym. Bezpośrednie doświadczenia, popełnianie błędów oraz poszukiwanie rozwiązań są działaniami podstawowymi dla asymilacji i akomodacji informacji. Pojawiają się tutaj podstawowe pytania. Jak prezentować informację, aby była ważna, dostrzeżona przez uczącego się? Kiedy informacja jest wprowadzana jako środek służący rozwiązaniu problemu, funkcjonuje raczej jako narzędzie, niż jako odizolowany, arbitralny fakt.

Zdaniem J. Piageta uczenie się powinno'być całościowe, autentyczne i „realne”. Piaget pomaga nam zrozumieć, że znaczenie jest konstruowane wtedy, gdy dzieci wykorzystują wielotorową interakcję z otaczającym ich światem: fizycznym, społecznym i kulturowym. To oznacza położenie mniejszego nacisku na ćwiczenie odizolowanych, rzadko wykorzystywanych „umiejętności”. Uczący się ^{1 2} poznają niezbędne, często wykorzystywane umiejętności w klasie Piageta przy okazji wprowadzania w działania wieloznaczeniowe, takie jak np. pisanie kroniki klasy lub redagowanie i wydawanie klasowej gazetki.

J. Piaget stwierdził, że struktury poznawcze dziecka rozwijają się, czyli stają się coraz bardziej złożone wraz z jego rozwojem, przesuwając się od kilku wrodzonych reakcji, takich jak płacz i ssanie do wyższych, bardziej skomplikowanych mentalnych działań.

System wiedzy uczącego się jest budowany przez przekształcanie istniejących lub dodawanie nowych schematów poznawczych. Teoria J. Piageta identyfikuje cztery stadia rozwoju i związane z nimi procesy, przez które przechodzą stopniowo dzieci³:

1.    Stadium inteligencji sensomotorycznej (0-2 lat), charakteryzujące się reakcjami zmysłowymi oraz brakiem operowania pojęciami. Dziecko poprzez fizyczne interakcje ze swoim otoczeniem buduje układ doznań, które odnoszą się do rzeczywistości fizycznej i jej funkcjonowania.

2.    Stadium myślenia przedoperacyjnego (2—7 lat), zdominowane przez rozwój języka i pojęć oraz rozumowanie oparte na percepcji. W tym okresie dziecko nie jest jeszcze zdolne do konceptualizacji abstrakcyjnej i potrzebuje doświadczania konkretnych fizycznych sytuacji.

3.    Stadium operacji konkretnych (7—11 lat), charakteryzujące się myśleniem logicznym w odniesieniu do konkretnych problemów. Ponieważ fizyczne doznania kumulują się, dziecko rozpoczyna proces konceptualizacji, tworząc logiczne struktury, wyjaśniające jego fizyczne doznania. Istnieje w tym stadium możliwość rozwiązania abstrakcyjnego problemu. Na przykład arytmetyczne równania mogą być rozwiązane przy pomocy liczb, a nie przy pomocy obiektów.

4.    Stadium operacji formalnych (11—15 lat i powyżej), w którym jest możliwe abstrahowanie i uogólnianie charakterystyczne dla rozumowania logicznego w odniesieniu do dowolnych klas problemów. W tym stadium struktury poznawcze dziecka są podobne do struktur dorosłego i mogą zawierać konceptualne rozumowania.

J. Piaget wymienił szereg zasad, uzasadniających budowę struktur poznawczych. Poprzez wszystkie stadia rozwoju dziecko doświadcza swego środowiska wykorzystując mapy poznawcze, które jest w stanie skonstruować. Jeżeli doświadczenie się powtarza, jest dopasowywane lub przyswajane (asymilowane), do dziecka struktur poznawczych, aby utrzymać mentalną,,równowagę”. Jeżeli doświadczenie jest inne niż dotychczasowe, dziecko traci mentalną równowagę i poprawia swoją strukturę poznawczą w celu dostosowania się (akomodacji) do nowych warunków. W ten sposób, powstają coraz bardziej adekwatne (chociaż bardziej skomplikowane) struktury poznawcze.

1

³⁶ B. J. Wadsworth, Teoria Piageta. Poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka, Warszawa 1998, s. 24-39, 170-177.

⁵⁷ http://web.psych.ualberta.ca/~mike/Pearl_Street/Dictionary/contents/P/piaget’s_sta-ges.html - dala przejrzenia 14.09.2000.

2

* Struktury (inaczej mapy) poznawcze są wewnętrznymi reprezentacjami otoczenia fizycznego, szczególnie dotyczące relacji przestrzennych i symulują określone cechy przestrzenne otoczenia zewnętrznego.

3

^w J. Piaget, The development of thought: Eąuilibrium of cognitive structures, New York 1977.