14547 Obraz (2)

182 Dziecko jako naukowiec: Piagetowska teoria rozwoju poznawczego

Poznanie wiąże się z wiedzą, a rozwój poznawczy-ze zdobywaniem wiedzy w okresie dzieciństwa. Dotyczy on takich procesów, jak rozumienie, rozumowanie, myślenie, rozwiązywanie problemów, uczenie się, tworzenie pojęć, klasyfikacja, v zapamiętywanie - mówiąc w skrócie, wszystkie te aspekty ludzkiej inteligencji' ' wykorzystujemy, by dostosować się do świata i zrozumieć go.

W przeciwieństwie do „gorącego” tematu rozwoju emocjonalnego, kwestia rozwoju poznawczego traktowana była jako temat „chłodny”, z racji tego, że dotyczyła czysto intelektualnego funkcjonowania, które rzekomo można badać z pominięciem funkcji społeczno-emocjonalnych. W tym rozdziale opiszemy niezwy- . kle znaczącą pod wieloma względami oraz niezwykle owocną teorię prezentującą:, takie właśnie „chłodne” spojrzenie na rozwój poznawczy. Jest to teoria Jeana Pia-geta, który stworzył coś, co po dziś dzień stanowi najpełniejszy opis sposobu poj-mowania świata przez dzieci. Przekonamy się jednak również, że nieraz jego stanowisko było nieco zbyt chłodne i dlatego w kolejnym rozdziale zwrócimy się ku innemu poglądowi na rozwój poznawczy. Będzie to teoria Lwa Wygotskiego, który do pewnego stopnia starał się przywrócić równowagę i odnieść intelektualny wymiar zachowania człowieka do jego wymiarów społeczno-emocjonalnych-—^—

Przegląd

Jean Piaget, z urodzenia Szwajcar, przez większą część XX w. był dominującym ' autorytetem w dziedzinie psychologii dziecięcej. Jego znaczące propozycje teoretyczne i obserwacje empiryczne, jakich dokonał w trakcie swojego długiego życia (1896-1980) wywarły ogromny wpływ i przeobraziły nasz sposób myślenia : o dzieciach i ich rozwoju intelektualnym. Jak na ironię, Piaget nigdy nie posiadał żadnych formalnych kwalifikacji psychologicznych, gdyż początkowo specjalizował się w biologii - z której, w wieku 11 lat opublikował swoją pierwszą pracę naukową (obserwację wróbla bielaka). Jednakże w okresie dorastania żywo zainteresował się epistemologią, tj. dziedziną filozofii zajmującą się źródłami wiedzy której pozostał wierny przez resztę życia. By prowadzić badania w tej dziedzinie Piaget zdecydował się na podejście rozwojowe i za pomocą metod psychologicznych badał sposób, w jaki dzieci przyswajają sobie podstawowe narzędzia wiedzy oraz przekształcają je w coraz bardziej złożone środki przystosowania się-do środowiska.

Piaget opublikował ponad 50 książek, między innymi: Judgment andReasoning in the Child (1926) [wyd. poi. Sąd i rozumowanie u dziecka (1939)], The Child’s Conception of the World (1929) [wyd. poi. Jak sobie dziecko świat przedstawia (1969)], Play, Dreams and Imitation in Childhood (1951) [„Zabawa, marzenia i naśladowanie w dzieciństwie”] i The Construction ofReality in the Child (1954) [„Jak dziecko tworzy rzeczywistość”]. Jednak początkowo wpływ jego teorii był ograniczony - po części dlatego, że publikował po francusku, a anglo-

--

amerykański świat poznai jego książki dopiero wiele lat później, gdy pojawiły się przekłady angielskie; a po części dlatego, że jego podejście metodologiczne i pojęcia teoretyczne znacznie różniły się od ówcześnie panujących. Z czasem jednak teoria Piageta wzbudziła duże zainteresowanie i zainspirowała wielu innych bada---czy - początkowo chcących powtórzyć jego obserwacje na innych próbkach dzieci, później uzupełnić i rozszerzyć jego pomysły na inne zagadnienia, a w końcu zmodyfikować i pod pewnymi względami zastąpić jego wnioski swoimi.

Cele i metody

Na początku kariery Piaget współpracował z Binetem, ojcem koncepcji ilorazu inteligencji (II), nad standaryzacją testów inteligencji. Zadanie polegało na kwalifikowaniu dziecięcych odpowiedzi jako „poprawne” bądź „niepoprawne”. Jednakże szybko doszedł do wniosku, że nie interesuje gó to, czy dzieciom się powiodło, czy też nie. Chciał wiedzieć, jakim sposobem doszły one do danej odpowiedzi, bez -względu na to, jaka ona była. Innymi słowy, chciał odkryć procesy umysłowe leżące u podstaw odpowiedzi dziecka. Co te procesy mówią nam o dziecięcej koncepcji świata, jak zmieniają się wraz z wiekiem, i dzięki czemu dziecko coraz lepiej radzi sobie z rzeczywistością? W przeciwieństwie do Bineta, niewiele interesowały go różnice indywidualne i odpowiedź dziecka jako wskaźnik jego wieku umysłowego. Zaczął zatem badać raczej ogólny charakter inteligencji, niż jej oznaki u konkretnych jednostek. Dlatego też niewielką wagę przywiązywał do kwestii dobierania próbek reprezentacyjnych przy selekcji dzieci, które poddawał badaniu. Prawdę mówiąc, niektóre z jego najważniejszych publikacji oparte były na badaniach tylko trójki dzieci, a konkretnie, jego własnych. Ustalenie norm rozwojowych pozostawił Bine-towi i jego współpracownikom. Sam zaś postawił sobie za cel zbadanie istoty rozwoju - chciał to osiągnąć poprzez prześledzenie sposobu, dzięki któremu dzieci stają się coraz bardziej zdolne do przystosowania się do środowiska.

Praca Piageta przebiegała w dwóch zasadniczych etapach:

1. Początkowo badał rozwój dziecięcego pojmowania pewnych specyficznych pojęć - takich jak czas, przestrzeń, szybkość, klasa, relacja i przyczynowość. Są to podstawowe kategorie wiedzy, o fundamentalnym znaczeniu dla rozu-mienia rzeczywistości. Większość tych badań dotyczyła dzieci w wieku od 3 __dolO lat. Uzyskiwał od nich istotne informacje za pomocą rozmowy, mającej naTceiu ukazanie poglądu każdego dziecka na konkretne zjawisko np.: „Co sprawia, że chmury się przesuwają?”, „Skąd biorą się sny?”, „Dlaczego rzeki płyną?”. Rozmowy te były zupełnie niestandaryzowane, ponieważ'to, jakie zadawał pytanie zależało od poprzedniej odpowiedzi dziecka; trwały dopóty, dopóki Piaget nie zyskał przekonania, że wie, co badane dziecko myśli na temat danego Zjawiska (zob. np.: ramka 6.1). On sam mówił: „An-